Gemaskerde heremietkreeft ontdekt: een nieuwe soort voor Nederland

Documentatie door middel van foto’s is uiterst waardevol om waarnemingen te verifiëren. Foto’s kunnen ook iets, dat eerst als feit aangenomen is, weer ter discussie stellen. Zoals onlangs bij in ons land gefotografeerde heremietkreeften gebeurde. Wat eerst bewijs leek voor een toename van de Gewone, of Grote, heremietkreeft (Pagurus bernhardus) in het Nationaal Park de Oosterschelde, bleek niet te kloppen. Al snel bleek namelijk dat we er (weer!) een geheel nieuwe heremietkreeftsoort bij hebben. 

Gemaskerde Noord-Amerikaan

Gedurende de afgelopen jaren was er sterfte onder zeekreeften in de Oosterschelde. Ook de sterfte onder krabben en heremietkreeften was hoog. Heremietkreeften, die altijd een slakkenhuis meedragen om hun zachte achterlijf te beschermen, leken vrijwel verdwenen. Tot augustus 2025, toen er weer geregeld heremietkreeften gezien en gefotografeerd werden. Er werd voorzichtig geconcludeerd dat de Gewone heremietkreeft begonnen was aan een comeback. Meldingen en foto's van exemplaren die in augustus 2025 in het uiterste oosten van de Oosterschelde waren gezien, leken daarop te wijzen. Totdat opviel dat de meeste er anders uitzagen. Het meest opvallende waren hun half ‘gemaskerde’ ogen. Bij nadere bestudering van de foto's bleek het te gaan om Pagurus longicarpus, een soort uit Noord-Amerika. Deze was in 2020 gerapporteerd voor de Duitse Waddenzee, maar nog niet met zekerheid in andere Europese landen gemeld. Analyse van oudere foto’s, van meerdere waarnemers, wees uit dat de afgelopen tijd meestal de Gemaskerde heremietkreeft werd gefotografeerd, al zeker vanaf augustus vorig jaar en ook op andere plaatsen in de Oosterschelde.

Herkennen en naam

Wil je de nieuwe heremietkreeft herkennen, let dan op de volgende kenmerken:

• De ogen hebben een donkere onderste rand.
• De bruine antennes hebben witte ringetjes.
• De poten zijn bleek en hebben een iriserende glans.
• De altijd grotere rechterschaarpoot is langer dan bij de Grote heremietkreeft. Op foto's valt op dat de grote schaar meestal helemaal naar achteren gebogen wordt.

Het woord longicarpus in de wetenschappelijke naam is afgeleid van het langere polssegment. De vertaling vanuit het Engelse woord voor de soort is 'langpolsheremiet', of 'langarmheremiet'. Omdat de halfzwarte ogen behoorlijk sinister overkomen – ze doen denken aan een crimineel met een zwarte zakdoek tot half over de ogen – vinden wij de naam 'Gemaskerde heremietkreeft' toepasselijk.

Niet meer de enige heremiet

Tot enkele jaren geleden was de Gewone heremietkreeft de enige heremietkreeft in de Oosterschelde, uitgezonderd een enkele waarneming nabij de stormvloedkering van de Kleine heremietkreeft, of het Boksertje (Diogenes pugilator), de enige heremietkreeft in onze Noordzee waarvan niet de rechter- maar de linkerschaar groter is. In de afgelopen paar jaar zijn er twee nieuwe soorten heremietkreeften bij gekomen. In augustus 2024 werd op Nature Today melding gemaakt van de Bedekte heremietkreeft (Pagurus prideaux), gevonden tijdens de jaarlijkse vistocht van 'Kor en Bot' op de Oosterschelde. Deze soort is vrijwel altijd overdekt met de – eveneens nieuwe – zeeanemoon Calliactis palliata. Een andere nieuwe heremietkreeft werd voor het eerst gevonden in september 2023 bij de Zeelandbrug, en later op meer plaatsen. Die soort, de Harige heremietkreeft (Pagurus cuanensis) valt, zoals de naam al zegt, op door het harige uiterlijk.

Weinig verwarring mogelijk

De Harige en de Bedekte heremietkreeft waren allebei, voor ze in het Oosterscheldegebied werden ontdekt, al bekend uit de Noordzee, zij het sporadisch. Bij de Gemaskerde heremietkreeft hebben we te maken met een geïmporteerde soort (exoot), die mogelijk als larve in ballastwater van schepen is meegekomen. Verwarring met andere heremietkreeften ligt niet voor de hand. Het enige kenmerk dat de nieuwe soort gemeen heeft met de Harige heremietkreeft, is de aanwezigheid van bruine antennes met witte ringetjes. De oogkleur en poten verschillen. De Bedekte heremietkreeft kan weliswaar ook – geheel – donkere ogen hebben, maar de altijd aanwezige zeeanemoon sluit verwarring uit. Van de Gewone heremietkreeft wijkt de nieuwe soort onder andere af door de oogkleur: de ogen van de Gewone zijn niet gemaskerd met zwart onderaan, maar groen of geelachtig. Ook zit er meer oranje in de scharen en poten en blijft de Gemaskerde, met een lichaamsgrootte van circa 2,5 centimeter, een slag kleiner.

Status Gewone heremietkreeft

Hoe staat het nu met de Gewone heremietkreeft? Ook deze komt nu in de hele Oosterschelde voor, maar in lage aantallen. Mogelijk is er nog steeds geen sprake van een echte comeback. In de Noordzee is de Gewone heremietkreeft nog normaal aanwezig en wordt de Gemaskerde heremietkreeft vooralsnog niet waargenomen.

Geef je waarnemingen door

Wat de impact wordt van de Gemaskerde heremietkreeft op het leven in de Nederlandse kustwateren is niet te voorspellen. Documentatie van waarnemingen door middel van foto’s kan ons meer vertellen over de ontwikkelingen. We roepen dan ook iedereen op om foto's te maken en de gegevens van de waarneming(en) door te geven. De gemaskerde oogjes vallen meteen op, en samen met de andere veldkenmerken die hier genoemd zijn zou de Gemaskerde heremietkreeft vrij gemakkelijk op naam gebracht kunnen worden. 

Tekst: Marco Faasse, Marianne Ligthart, Rykel de Bruyne en Brendan Oonk, Stichting ANEMOON
Beeld: Marco Faasse (leadfoto: close-up van de 'gemaskerde' oogjes van de nieuwe soort. De meeste andere, uit ons land bekende, soorten missen dit kenmerk); Marianne Lighthart