Nieuw mini-zeenaaktslakje leeft verborgen tussen zandkorrels

In een bodemmonster, genomen in maart 2024 in de Noordzee ten noorden van Vlieland, werd de naaktslak Embletonia pulchra aangetroffen. Deze onopvallende, kleine zeenaaktslak was nog niet eerder uit Nederland bekend. De bijzondere vondst is gemeld in een artikel in nummer 444 van tijdschrift Spirula van de Nederlandse Malacologische Vereniging.

Voorkomen

Embletonia pulchra komt in Europa voor van Noorwegen tot in de Middellandse en Zwarte Zee, maar is zeker geen algemene slak. Het nu gevonden exemplaar zat in een bodemmonster genomen met de boxcore, tijdens onderzoek op 5 maart 2024 uitgevoerd door Eurofins AquaSense in opdracht van Rijkswaterstaat. Op deze locatie, ruwweg 15 kilometer ten noorden van de westpunt van Vlieland, komt voornamelijk grof zand voor. In de ruimten tussen grovere zandkorrels kunnen diverse meiofauna-organismen leven, waaronder meerdere gespecialiseerde oligochaete en polychaete wormen en het Lancetvisje Branchiostoma lanceolatum. Deze waren, samen met andere soorten, inderdaad in het monster aanwezig. Verwarrend is dat er behalve uit deze zandige habitat, van elders in Europa ook exemplaren bekend zijn die werden aangetroffen op hard substraat. Mede vanwege deze verschillen in habitat bestaat er geen eenduidigheid over wat dit mini-zeenaaktslakje eet. Soms wordt aangenomen dat hydropoliepen het voedsel vormen, maar ook viseieren worden genoemd (zie verder het eerder genoemde artikel). Gezien de gebruikelijke habitat van de naaktslak – grof zand/schelpengruis – is het goed mogelijk dat beide niet het hoofdvoedsel vormen.

Kenmerken-combi

De nieuwe 'nudi' (koosnaampje voor Nudibranchiata of zeenaaktslakken) kan worden onderscheiden door een combinatie van ongewone kenmerken. Het slakje behoort zonder meer tot de kleinste zeenaaktslakken van het Nederlandse Noordzeegebied. Volwassen dieren worden maximaal 6 millimeter lang, vaak zijn ze kleiner. Net als de andere vertegenwoordigers uit deze slakkengroep (suborde Aeolidina) hebben ze geen kieuwen op de rug in de vorm van een krans of een veervormig orgaan of een serie platen onder de mantel. In plaats daarvan fungeren vingervormige aanhangsels (cerata) als ademhalingsorganen. De enige kopuitsteeksels zijn de reuksprieten (rhinoforiën). Deze zijn glad, zonder schede aan de basis en zonder richel (caruncle) ertussen. De voorrand van de voet is niet tentakelachtig uitgetrokken, maar vormt een tweelobbige mondflap. Deze combinatie van kenmerken is een goed eerste herkenningspunt.

Kleur en knotsen

Andere herkenningspunten zijn de lichaamskleur en de vorm en plaatsing van de knots- (of knuppelvormige) cerata. De kleur is variabel. Van half transparant grijswit tot crème of geelachtig, of zalmkleurig. Soms met lichte vlekjes. Langs het lichaam ligt aan weerszijden een rij van maximaal negen cerata. Vooraan zijn die naast elkaar geplaatst, achteraan afwisselend. De voorste zijn erg kort, naar achter toe worden ze snel langer en staan ze dichter op elkaar.

Onderbemonsterd

Zeebodems als boven Vlieland, met schoon grof zand en/of schelpengruis, de voorkeurshabitat van Embletonia pulchra, komen in ons kustgebied relatief weinig voor en worden minder vaak bemonsterd. Mocht een exemplaar van dit slakje in een monsterapparaat komen, dan bestaat de kans dat het door de geringe afmetingen en het zachte en flexibele lichaam door de zeef geperst wordt. Bij monsters met een sediment-korrelgrootte boven 1 millimeter, is intensief spoelen nodig. Dit kan ertoe leiden dat het tere lichaam in stukken door de zeef gaat, of zodanig beschadigd wordt dat herkenning een probleem vormt. Dankzij de voortgaande monitoring in het kader van het MWTL (Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands)-programma van Rijkswaterstaat, kon de naaktslak nu toch worden aangetroffen. Het is heel goed mogelijk dat de soort al lang in Nederland voorkomt, maar over het hoofd is gezien.

Naam

De nieuwe zeenaaktslak heeft nog geen Nederlandse naam. Het genus Embletonia is genoemd naar de Britse natuuronderzoeker Dennis Embleton (1810-1900), pulchra verwijst naar schoonheid. De aanhangsels (cerata) vertonen overeenkomsten met die van meerdere knuppel- en knotsslakken, waaronder de gelijkende Brakwater-knotsslak Tenellia adspersa. Die wordt groter, heeft meer cerata en een niet ingesnoerd kopgedeelte en leeft in gebieden waar het water minder zout is (brak). Het ligt voor de hand te kiezen voor een Nederlandse naam die wijst op de leefwijze tussen grove zandkorrels of schelpengruis (in holten, interstitiël). Gedacht kan worden aan een naam als Gravelzeenaakslak.

Tekst: Rykel de Bruyne en Marco Faasse, Stichting ANEMOON.
Beeld: Marco Faasse (leadfoto: exemplaar van Dunnstaffnage Channel, West-Schotland, levend in schelpengruis, 9 mei 2014); Marco Faasse. Tekeningen uit: Alder & Hancock (1845-1855), A monograph of the British nudibranchiate Mollusca