Entomophthora cf. forficulae op oorworm

Insect gehoorzaamt schimmel

7-DEC-2011 - Op onze planeet leven organismen op verschillende wijzen samen. Eén van die samenlevingsvormen is parasitisme, waarbij de ene partner alleen voordelen heeft en de andere partner enkel nadelen ondervindt. Parasieten zijn over het algemeen sterk aangepast aan hun gastheer en bezitten bijzondere eigenschappen die hun overleving mogelijk maken. Parasitaire schimmels van het genus Entomophthora beïnvloeden het gedrag van hun slachtoffer, alvorens hen te doden.

Bericht uitgegeven door de Ecologische werkgroep Meanderland [land] op [publicatiedatum]

Op onze planeet leven organismen op verschillende wijzen samen. Eén van die samenlevingsvormen is parasitisme, waarbij de ene partner alleen voordelen heeft en de andere partner enkel nadelen ondervindt. Parasieten zijn over het algemeen sterk aangepast aan hun gastheer en bezitten bijzondere eigenschappen die hun overleving mogelijk maken. Parasitaire schimmels van het genus Entomophthora beïnvloeden het gedrag van hun slachtoffer, alvorens hen te doden.

Entomophthora-soorten duiken vooral op tijdens de herfst. Ze parasiteren vele soorten insecten, waaronder vliegen, oorwormen, wantsen, cicaden, sprinkhanen enz... In de volksmond worden deze schimmels ook wel klapkonten genoemd, omdat het lichaam van het aangetaste insect openbarst als de schimmel rijp is. Wereldwijd zijn er ongeveer 150 soorten bekend.

Deze oorworm viel ten prooi aan Entomophthora forficulae (foto: Paul Wouters en Marianne Horemans)

De sporen van de schimmel kiemen en groeien tussen het uitwendige skelet van het insect tot binnenin het lichaam. Daar vermenigvuldigt de schimmel zich snel en bereikt uiteindelijk de hersenen van het insect. Wanneer het insect bijna helemaal door de schimmel is overwoekerd, neemt Entomophthora de touwtjes in handen. De schimmel beïnvloedt het gedrag zodanig dat het geparasiteerde insect met zijn laatste krachten zo hoog mogelijk in een plant klimt. De geïnfecteerde zombie-insecten sterven vervolgens in een typische houding meestal ondersteboven bovenaan een grasstengel. Hierdoor geraken de schimmelsporen optimaal verspreid ...

De sporen van Entomophthora zijn voorzien van een kleverige slijmlaag (foto: Paul Wouters en Marianne Horemans)Volgens sommige onderzoekers wordt deze houding ook aangenomen om de kans op infectie van een volgend insect te verhogen. Een dergelijke houding zou immers duiden op sexuele ontvankelijkheid en onweerstaanbaar zijn voor paringspartners. Eénmaal het insect overleden is, begint de uitgroei van de schimmel op de zwakke, zachte plekken tussen de platen van het uitwendige skelet, en komen de sporendragende schimmeldraden tevoorschijn. De sporen van Entomophthora zijn voorzien van een speciale, zeer kleverige slijmlaag zodat ze heel gemakkelijk aan een volgend geschikt insect blijven kleven. Een geïnteresseerde partner die met het dier in aanraking komt, geraakt zo ook op zijn beurt besmet.

Vliegen worden aangetast door Entomophthora muscae (foto: Paul Wouters en Marianne Horemans)De wetenschappelijke naam Entomophthora betekent letterlijk 'Insectendoder'. Iedere soort uit het geslacht Entomophthora is aangepast aan zijn eigen gastheer. Zo maakt de soort Entomophthora muscae ('insectendoder van de vlieg') meestal slachtoffers bij  vliegen, de soort Entomophthora forficulae vind je bij oorwormen en de soort Entomophthora gryllii doodt sprinkhanen. Er zijn wel gastheren die last hebben van verschillende Entomophthora-soorten. Sporen van deze schimmels worden dus best steeds onder de microscoop bekeken om ze met zekerheid op naam te brengen.  

Tekst: Paul en Marianne, Ecologische werkgroep meanderland
Foto's: Paul Wouters & Marianne Horemans