Boomvalk zoekt kraaiennest

De gemeente Den Haag is bezig om oudere populieren te vervangen, om schade of ongelukken door afbrekende takken te voorkomen. Bij iedere te vervangen populier wordt ecologisch onderzoek verricht en daarnaast is specifiek onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van boomvalken in Den Haag. De populieren in de stad blijken een populaire nestboom te zijn van de boomvalk. Dit jaar waren er weer vier broedparen in Den Haag. Drie daarvan hebben succesvol een nest met jongen grootgebracht. “Wij willen de boomvalken in de stad beschermen en onderzoeken daarom hoe we hem kunnen helpen”, vertelt Albert-Jan van de Scheur, beleidsmedewerker groen bij de gemeente Den Haag.

De boomvalk is een soort die je graag in je gemeente wilt hebben. De aanwezigheid van de boomvalk zegt namelijk iets over de ecologische kwaliteit van de natuur in de stad. Hij jaagt op insecten en libellen, en in de jongenfase ook op gierzwaluwen en andere zwaluwen. Al die andere schakels in de voedselketen heb je dus ook als je boomvalken hebt. De boomvalk is daarom een indicator voor een goede biodiversiteit.

Efficiënt

De boomvalk is een efficiënt beestje. Hij overwintert in zuidelijk Afrika en is maar kort in Nederland, van mei tot en met augustus. In die vier maanden tijd brengt hij zijn jongen groot. In plaats van tijd te investeren in het bouwen van nesten, kiest hij voor een verlaten nest van een zwarte kraai. Niet per se elk jaar hetzelfde nest, maar wel altijd binnen zijn territorium. Het nest moet bij voorkeur in een boomkruin zitten, of op een andere plek waar hij een goed uitzicht heeft. Daarin legt hij twee of drie eieren per keer; voor meer jongen zou de broedzorg teveel tijd kosten. De boomvalk eet overwegend insecten, zoals termieten (in Afrika), libellen en sprinkhanen. Als hij echter jongen heeft, jaagt hij in de lucht op vogels zoals zwaluwen; een fascinerend gezicht. In de avondschemer pakt hij ook wel eens een vleermuis.

Kraaiennesten

Adri Clements van Regelink Ecologie en Landschap voert het langjarig onderzoek naar het nestgebruik van de boomvalk uit, in opdracht van de gemeente Den Haag.
Clements: “Voor de regio Den Haag hebben we behoorlijk in beeld waar ze zitten. De boomvalk zit graag op de overgang van bebouwd en open gebied, zoals aan de stadsranden. In Zuid-Holland broedt hij vooral in populieren, soms ook in hoogspanningsmasten waarin oude kraaiennesten te vinden zijn. Ze zijn te vinden in groenere zones in de stad, behalve waar haviken broeden, want dat zijn allesbehalve vrienden van boomvalken. Zodra we weten waar ze zitten, kunnen we de broedlocaties monitoren om te zien wat de stand van zaken is.”

Bij de monitoring werkt Clements nauw samen met een aantal fanatieke lokale roofvogelaars. Zij volgen de boomvalken in Den Haag al jaren en hebben geholpen de nestlocaties van de afgelopen jaren in kaart te brengen. “Daaruit tekent zich mooi de ligging van de territoria af. De waarnemingen en foto’s van de vogelaars geven ook een goed beeld van wat volwassen boomvalken hun jongen voeren.“

Verbanden leggen

Clements: “Als je weet hoe de functionele leefomgeving van de boomvalk eruit ziet, kun je daar als overheid of terreinbeherende organisatie beter rekening mee houden bij ruimtelijke ingrepen of in je beheer. Bij het kappen van bomen bijvoorbeeld: als je weet dat een boomvalk ieder jaar een andere nestplaats kiest binnen zijn territorium, weet je ook dat het niet genoeg is om alleen díe boom te behouden waar nu een nest in zit. Mede daarom gebruiken we kunstnesten. Veel dingen hangen met elkaar samen; hoe meer we weten, des te beter we die verbanden doorzien. Over de dingen die we nog niet goed in beeld hebben, komen we nu steeds meer te weten met dit onderzoek; zoals waar de volwassen vogels precies jagen – en daarmee waar de hotspots zijn voor de verschillende soorten prooivogels in de gemeente.”

De onderzoeker vindt de boomvalk een fascinerend beestje. “Mysterieus ook. Soms denk je tijdens het broedseizoen dat het nest verlaten is en dan opeens, na een paar dagen, zit hij er tóch weer. Daarbij is de boomvalk een vogel waar mensen voor uitlopen. Een bijzondere soort als de boomvalk zorgt dus voor meer aandacht voor natuur en biodiversiteit. Biodiversiteit is leven. En een levende stad… dat willen we allemaal!”

Wilt u zelf de boomvalk een handje helpen? Hang dan bijvoorbeeld gierzwaluwkasten op. De gierzwaluw is in het broedseizoen een belangrijke component van het dieet van de boomvalk. Hoe meer er te eten is, hoe groter de kans dat de jonge boomvalken het redden. En wilt u zelf een boomvalk volgen? Let dan vooral goed op in de maand mei. Ziet (en hoort) u er één in een boom of hoogspanningsmast, dan is de kans groot dat hij daar in zijn eigen territorium zit, in de buurt van zijn broedplek. Dan kunt u hem daar vaker tegenkomen.

Tekst: provincie Zuid-Holland
Foto's: Adri Clements, Regelink Ecologie en Landschap