herbariumvel

Botanische collectie op de kaart: herbarium Naturalis ontcijferd

FLORON
1-DEC-2020 - Vrijwilligers van FLORON zijn de afgelopen maanden begonnen om de digitale plantencollectie van Naturalis letterlijk op de kaart te zetten. Op de papieren vellen met gedroogde planten staan de locaties vaak in oude handschriften geschreven. Onderzoekers konden dus niet zomaar opzoeken welke soorten in een bepaald gebied gevonden zijn. Vrijwilligers voegen die informatie nu handmatig toe.

Enthousiasme voor een half miljoen herbariumvellen

In totaal heeft Naturalis een half miljoen gedroogde planten uit Nederland in haar collectie. In de periode rond 2015 zijn de herbariumvellen gescand. Ook werden gegevens, zoals de naam van de plant, datum, verzamelaar en locatiebeschrijving gedigitaliseerd. Nog altijd loopt Naturalis daarmee wereldwijd voor op andere natuurhistorische collecties, die vaak alleen de herbariumvellen zelf gescand hebben. FLORON nam het initiatief om de gegevens op te werken voor opname in de Nationale Databank Flora en Fauna. Via een speciale website leveren vrijwilligers daaraan een speciale bijdrage: het toewijzen van herbariumvellen aan een plek op de kaart.

Quarantaineklus: door corona twee jaar eerder klaar

FLORON-onderzoeker Laurens Sparrius: “In het begin van het jaar liep het niet storm, maar na het instellen van de coronamaatregelen is het aantal deelnemers en beoordelingen enorm gestegen. Ik denk dat we door corona twee jaar eerder klaar zijn dan gepland.” In vier maanden tijd zijn maar liefst 156.000 herbariumvellen beoordeeld, meer dan 1000 per dag. Vijf deelnemers deden zelfs meer dan 10.000 beoordelingen.

Herbariumetiket met locatie

Kennis van de streek

FLORON schotelt vrijwilligers niet zomaar foto's met oude handschriften voor in dit project. De locaties op de herbariumetiketten zijn vijf jaar geleden al zo goed mogelijk overgetikt. Op basis van plaatsnamen die in de tekst voorkomen, is een voorlopige plek op de kaart aangewezen, al gaat dat nog best wel vaak fout.

Om de juiste plek te bepalen, krijgen deelnemers aan het digitaliseringsproject een kaart en de locatienaam op het scherm uit een gebied naar keuze. Veel van de deelnemers hebben een goede kennis van de eigen streek en weten de plaatsen prima te liggen. Botanici bezochten vroeger niet alleen de bekende natuurgebieden. In de jaren 30-60 gingen plantenliefhebbers massaal op jacht naar gebieden waar zaden van exotische planten meekwamen met handelswaar. Het zijn, niet vaak meer bestaande, hout-, textiel- en meelfabrieken waar zaden van mediterrane planten terechtkwamen met geïmporteerd hout, wol en graan die op het industrieterrein kiemden. Zo'n duizend soorten planten zijn op die manier ook even in Nederland voorgekomen of hebben zich uiteindelijk permanent gevestigd. Dankzij de museumcollecties weten we waar ze vandaan komen.

Een schat aan floragegevens

De botanische collectie van Naturalis bevat een schat aan zeer betrouwbare gegevens. De fysieke plantencollectie is door het digitaliseren veel toegankelijker geworden en plantenkenners kunnen door opname in de Nationale Databank Flora en Fauna nu ook zelf de museumstukken bekijken en correcties doorgeven. FLORON werkte altijd met afgeleide datasets uit boeken. Dankzij de digitale botanische collectie van Naturalis hebben we nu de achterliggende data hiervan ontsloten.

De gegevens worden gebruikt in een moderne digitale atlas. Zo kun je nu in de NDFF Verspreidingsatlas de recente en historische verspreiding van Akkerviltkruid vinden. Ook worden de gegevens gebruikt voor onderzoek aan de herkenning van soorten en de verandering in het voorkomen van plantensoorten in Nederland. Daarnaast worden de door vrijwilligers aangevulde locaties terug geleverd in de collectiedatabase van Naturalis en ontsloten in de wereldwijde biodiversiteitsdatabank van GBIF.

Meedoen?

Heb je een uitstekende kennis van de streek, enige plantenkennis en vind je het leuk om mee te helpen met dit project? Meld je dan aan via de NDFF Verspreidingsatlas, het citizen science platform dat FLORON voor haar natuurprojecten gebruikt.

Je kunt daar direct beginnen. Wil je eerst wat uitleg, volg dan het webinar Botanische Collectie op de Kaart tijdens de FLORON-dag op 12 december om 14:30 uur (gratis).

Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center. Het project wordt gefinancierd door NLBIF en het Google for Nonprofits programma.

Tekst: Laurens Sparrius, FLORON
Foto's: Naturalis Biodiversity Center