Parklandschap Amazone: kolonisten beïnvloedden het regenwoud

De Amazone is ongelooflijk groot. Het heeft een oppervlakte van meer dan 6 miljoen vierkante kilometer en is daarmee het grootste regenwoud ter wereld. Dit is te vergelijken met 143 keer de oppervlakte van Nederland! Het is een bos met enorm veel soorten dieren en planten, maar liefst 10 procent van alle dier- en plantensoorten wereldwijd leeft in dit gebied, waaronder de mens. Zij wonen al duizenden jaren in de Amazone.

Onderzoekers wisten al langer dat de oorspronkelijke bewoners van de Amazone het bos aanpasten naar hun eigen wensen, maar nu weten we dat westerse kolonisten evenveel invloed hebben gehad. “Als we de Amazone in de toekomst beter willen beschermen, moeten we eerst het verleden van de Amazone begrijpen”, zegt Crystal McMichael van de UvA. “Als we rekening houden met de nalatenschap van niet alleen de oorspronkelijke maar ook de koloniale beschavingen, kunnen we beter voorspellen hoe regenwouden reageren op ontbossing, klimaatverandering en pogingen om het woud weer te herstellen.”

De eerste Europese kolonisten

Uit het onderzoek bleek dat de kolonisten zich op dezelfde plekken vestigden als de oorspronkelijke bewoners: langs rivieren en aan de rand van de Amazone. Rondom die nederzettingen veranderde het bos het meest. Om erachter te komen welke planten en dieren er vlak na de kolonisatie voorkwamen in de Amazone, spitten de onderzoekers 100.000 rapportages door van de eerste Europese kolonisten. Zij beschreven welke planten en dieren zij op welke plek tegenkwamen.

Nuttige bomen

Hans ter Steege, bioloog bij Naturalis, onderzoekt welke soorten er nu voorkomen in de Amazone. Samen met zijn team heeft hij 2307 stukjes bos bestudeerd en daar de bomen op naam gebracht. “Hierdoor wisten we precies waar, hoeveel en welke soorten er voorkomen”, vertelt hij. Zo zagen ze op sommige plekken bepaalde soorten toenemen. “In een straal van 10 kilometer rondom menselijke bewoning zien we meer boomsoorten die door de mens als nuttig worden ervaren”, vult Hans aan. Zo vonden ze de paranoot (Bertholletia excelsa), de Braziliaanse rubberboom (Hevea brasiliensis) en de murumuru (Astrocaryum murumuru).

Speciale lasertechniek

De bewoners van de nederzettingen aan de rand van de Amazone veranderden het gebied met name door ontbossing: sommige boomsoorten die gebruikt werden in de bouw, komen hier minder vaak voor. Dat ontbossing ook al voor de kolonisatie gaande was, weten we doordat de nederzettingen van de oorspronkelijke bewoners nu op diezelfde plek weer aan het licht komen.

“Als je daar door het bos loopt en om je heen kijkt, zie je niets van die oude beschavingen. Pas als je het bos van bovenaf bestudeert, zie je dat onder de heuvel waar je zojuist overheen bent gelopen een piramide verstopt zit”, zegt Hans. Door LiDAR te gebruiken – een speciale lasertechniek waarmee gedetailleerde hoogtemetingen van het aardoppervlak gemaakt worden – komen er duizenden bouwwerken tevoorschijn. “Het zijn nederzettingen met daartussen zeer waarschijnlijk ook wegen. Het was een dichtbewoond gebied, bijna een parklandschap”, vult Hans aan.

Watertekorten

De bossen van de Amazone produceren de regen voor de landbouw en de grote steden. Door ontbossing zal de Amazone uiteindelijk met extreme watertekorten te maken krijgen. “Het klimaat is op een dermate manier aan het veranderen, dat we echt in de problemen gaan komen”, zegt Hans. Hij vertelt tijdens de klimaatconferentie in Brazilië in 2025 zijn verhaal. “Het kost geld om klimaatverandering te voorkomen, maar om het terug te draaien kost nog veel meer!”

Meer informatie

• Artikel: Centuries of compounding human influence on Amazonian forests
• Website: Amazon Tree Diversity Network

Tekst: Naturalis Biodiversity Center
Beeld: Hans ter Steege (leadfoto: Kaieteurwaterval); Getty Images