Verborgen schatten in Waarnemingen.be
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Paddenstoelen herkennen op foto lukt doorgaans slecht. Tal van kenmerken zoals geur of smaak, standplaats en/of de onderkant van de hoed kan je op foto’s niet of moeilijk inschatten. Daarom zijn bewijsfoto's van paddenstoelen op het populaire invoerportaal www.waarnemingen.be niet altijd even nuttig. Gelukkig zijn er een hoop uitzonderingen en zitten er soms in die massa waarnemingen ook hele leuke soorten verborgen. Zoals de eerste recente waarneming van de Oranje schijnoesterzwam voor Vlaanderen.
Tijdens een late herfstwandeling fotografeerde Peter Van de Vyver de laatste najaarspaddenstoelen in de Everbeekse bossen. Met schaarse soorten als Prachtmycena en Zalmzwam viel er nog genoeg te beleven. Op een omgevallen beuk trof Peter iets aan dat leek op de Groene schelpzwam, een klassieke en vrij algemene winterpaddenstoel met okerkleurige plaatjes. Hij plaatste deze waarneming met foto op www.waarnemingen.be. Bij het zien van de foto van dit exemplaar ging er bij de admin die de paddenstoelenwaarnemingen nakijkt een belletje rinkelen. De plaatjes leken net iets te fel oranje, het voor de Groene schelpzwam kenmerkende korte steeltje ontbrak en het hoedje leek eerder donzig wit dan kleverig groen. Die kenmerken passen perfect op een soort waar Vlaamse mycologen al langer naar uitkijken: de Oranje schijnoesterzwam (Phyllotopsis nidulans). Die soort werd in een ver verleden in Vlaanderen waargenomen, maar na 1980 bleef het stil. In Nederland dook de Oranje schijnoesterzwam voor het eerst op in 2007 en anno 2011 zijn minstens vijf vindplaatsen bekend, waarvan eentje vlakbij de Belgische grens (Hulst, Zeeuws-Vlaanderen). Ook elders in West-Europa, ondermeer in Zwitserland, lijkt de soort toe te nemen. Dat ze in de nabije toekomst nog eens in Vlaanderen zou opduiken, lag in de lijn van de verwachtingen.
En dat die verschijning dan precies eind november gebeurt, is ook niet om verbazingwekkend. Een kleine groep zwammen kiest ervoor vruchtlichamen te vormen buiten de klassieke herfstperiode. Zo zijn er een beperkt aantal echte winterpaddenstoelen, zoals de genoemde Groene schelpzwam en het Gewoon fluweelpootje. De Oranje schijnoesterzwam behoort ook tot die groep. En net als de twee genoemde soorten behoort de schijnoesterzwam tot de grootste ecologische groep onder de zwammen: de saprofyten of opruimers. In de Lage landen blijkt de soort een voorkeur te hebben voor grote stukken dood hout, zoals omgevallen loofbomen. Veelal verschijnt de soort op beuk, maar in Nederland zijn ook vondsten bekend van populier en zelfs Tartaarse esdoorn (Acer tartaricum). Zowel in Midden- en Noord-Europa als in Noord-Amerika (waar de soort wijdverbreid is) wordt de Oranje schijnoesterzwam ook wel op dood naaldhout gevonden.
De naam ‘Oranje schijnoesterzwam’ (overigens pas in 2007 bedacht in Nederland) illustreert mooi dat deze soort echt wel wat van een oesterzwam weg heeft, ware het niet dat echte oesterzwammen geen oranje plaatjes hebben. Vroeger werd Phyllotopsis nidulans door wetenschappers wel eens in het genus Pleurotus (oesterzwam) ondergebracht. Maar het blijkt een unieke soort te zijn (er bestaat wereldwijd maar één soort Phyllotopsis) die veel onenigheid onder taxonomen veroorzaakte. Zo werd ze ook wel geklasseerd bij de taaiplaten (Panus), schelpzwammen (Panellus) en oorzwammetjes (Crepidotus), waarna men concludeerde dat deze prachtige paddenstoel best haar eigen genus kon krijgen. Recent moleculair onderzoek toonde dan weer aan dat het genus Phyllotopsis nauw verwant is met Typhula, waartoe kleine, knotsvormige zwammetjes behoren die ogenschijnlijk niets met oesterzwamachtigen te maken hebben…
De vondst van de Oranje schijnoesterzwam mag dan geen totale verrassing zijn, ze kan ons op z’n minst motiveren om ook tijdens winterwandelingen uit te kijken naar interessante paddenstoelen!
Tekst: Roosmarijn Steeman
Foto: Peter Van de Vyver
Commentaar redactie Nature Today: Phyllotopsis nidulans wordt tegenwoordig Oranje oesterzwam genoemd, en niet meer Oranje schijnoesterzwam.