Basiskwaliteit Natuur: nu ook meetsoorten voor multifunctionele bossen

Jarenlang is het natuurbeleid gericht geweest op bescherming, inrichting en beheer van natuurgebieden en bijzondere soorten. Scheiding van functies was het devies: ruimte voor natuur binnen Natura 2000 en het Nationaal Natuurnetwerk (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur EHS) en ruimte voor landgebruik en economische ontwikkeling daarbuiten. Maar het is nu duidelijk geworden dat dit geen duurzaam behoud van biodiversiteit oplevert. De staat van de natuur binnen natuurgebieden is zorgwekkend. Bedreigingen als versnippering, verdroging en vermesting kunnen niet alleen binnen de grenzen van natuurgebieden worden opgelost, omdat de invloed van het omringende landgebruik tot in de natuurgebieden reikt. Daarbuiten is de kwaliteit van het hele landschap ver beneden peil gezakt, waardoor we ook tot voor kort algemene soorten uit ons landschap kwijtraken. Het is dus nodig om de natuurarmoede te ontstijgen. Daarvoor heb je buiten natuurgebieden minimaal een basiskwaliteit van natuur nodig. Binnen de natuurgebieden ligt de lat uiteraard een stuk hoger.

Het concept Basiskwaliteit Natuur (BKN) heeft in 2021 een impuls gekregen met het symposium van Vogelbescherming over dit thema en het verschijnen van het boek Nederlandse Vogels in hun Domein. Het ministerie van LVVN (voorheen LNV) heeft het belang ervan erkend en de zich rap ontwikkelende initiatieven en kennis laten bundelen in een Kennisdocument Basiskwaliteit Natuur (pdf: 12,8 MB). Het ministerie ondersteunt nu de uitwerking voor het landelijke en bebouwde gebied via het Kennisprogramma BKN dat loopt tot 2028. De uitwerking verloopt via twee sporen: één van voorwaarden scheppen voor de basiskwaliteit en één van het bepalen, beheren en volgen van de basiskwaliteit. De eerste pijler richt zich op het werken aan milieukwaliteit, inrichting en beheer van het landschap. De tweede pijler richt zich op het in beeld brengen en monitoren van de soorten zelf om te beoordelen of BKN daadwerkelijk wordt gerealiseerd en waar bijsturing nodig is.

Experts van SoortenNL hebben zich nu gericht op een derde type landschap waarin natuur niet de hoofdfunctie heeft: multifunctionele bossen. Met een praktisch hanteerbare soortenlijst vanuit verschillende soortgroepen kan de tweede pijler van inventarisatie en monitoring van soorten worden ingevuld.

Voor tien verschillende boslandschappen zijn uit dertien soortgroepen 337 meetsoorten geselecteerd voor de basiskwaliteit. Daarnaast zijn nog 119 zogenaamde plussoorten toegevoegd die vooral in natuurgebieden te vinden zijn, maar als bonus gezien kunnen worden als ze ook daarbuiten voorkomen. Van de fauna zijn tien groepen opgenomen: zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën en verschillende insecten (bijen, dagvlinders, macro-nachtvlinders, mieren en zweefvliegen). Van de flora zijn vaatplanten, epifytische korstmossen en paddenstoelen vertegenwoordigd. Via de binding van die soorten aan biotopen en door hun gevoeligheid voor bepaalde drukfactoren in de omgeving kunnen deze soorten ook goed worden benut als indicatoren voor de condities in bossen.

Meer informatie

• De soortenlijst is opgesteld door SoortenNL in opdracht van Vogelbescherming en de Groene Bondgenoten.
• Rapport: Meetsoorten voor Basiskwaliteit Natuur in Multifunctionele Bossen (pdf: 2,7 MB).

Tekst: Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting, SoortenNL
Beeld: Michiel Wallis de Vries en Kars Veling, De Vlinderstichting