Cricetus cricetus. Korenwolf

Boer en hamster centraal in korenwolfbeleid

10-APR-2015 - Waar de korenwolf twintig jaar geleden nog geassocieerd werd met doorgeschoten natuurbeleid, is deze bedreigde hamster nu een positief symbool voor het Limburgse landschap. Een belangrijke factor in de omslag blijkt de lerende werkwijze van het korenwolfbeleid. Die maakte onder meer zichtbaar dat de beheermaatregelen ook voordelen kunnen hebben in de vorm van ecosysteemdiensten als bodemvruchtbaarheid en cultuurlandschap.

Bericht uitgegeven door Planbureau voor de Leefomgeving [land] op [publicatiedatum]

Waar de korenwolf twintig jaar geleden nog geassocieerd werd met doorgeschoten natuurbeleid, is deze bedreigde hamster nu een positief symbool voor het Limburgse landschap. Een belangrijke factor in de omslag blijkt de lerende werkwijze van het korenwolfbeleid. Die maakte onder meer zichtbaar dat de beheermaatregelen ook voordelen kunnen hebben in de vorm van ecosysteemdiensten als bodemvruchtbaarheid en cultuurlandschap.

Het korenwolfbeleid is een vorm van agrarisch natuurbeheer dat twintig jaar geleden van start ging. De deelnemende boeren ontvingen een vergoeding om hun productiemethoden meer hamstervriendelijk te maken. De financiële compensatie bleek echter niet voldoende om veel boeren ertoe te bewegen mee te doen. De Vereniging Das & Boom dwong de overheid voor de rechter om gevolg te geven aan haar internationale verplichting om de korenwolf te beschermen en het beleid te verbeteren. In 2004 startte het experimenteel korenwolfbeheer. Hierin zoeken de betrokken partijen (overheden, onderzoekers, agrariërs en natuurorganisaties) gezamenlijk naar beheervormen die gunstig zijn voor de hamster en inpasbaar zijn in de bedrijfsvoering van agrariërs.

Korenwolf bij de ingang van zijn hol (foto: Agnieszka Szeląg)

Lerend beleid maakt nieuwe kansen zichtbaar
Het experimenteel beheer leverde veel nieuwe inzichten op. Zo werd oorspronkelijk aangenomen dat de aanwezigheid van een geschikt voedselpakket het meest bepalend is voor bescherming van de soort. Maar uit het onderzoek bleek dat dekking tegen predatie de hoogste prioriteit heeft in het beheer. De hamstermaatregelen bleken ook winst te kunnen opleveren voor de boer in termen van regulerende ecosysteemdiensten, zoals verbeterde bodemvruchtbaarheid en erosiebestendigheid. Winst is er ook op het vlak van culturele diensten, zoals biodiversiteit en een kenmerkend Zuid-Limburgs cultuurlandschap met kleinschalige graanakkers. Ten slotte kon het maatregelenpakket worden vereenvoudigd, waardoor de deelname aan de regeling voor boeren aantrekkelijker werd.

Draagvlak essentieel voor succes van korenwolfbeleid
De focus van het korenwolfbeleid is verschoven van soortenbehoud naar adaptief beleid waarin samenhang tussen natuurdoelstellingen en economische doelstellingen een grotere rol speelt. Gaandeweg ging het beleid de gevolgen van de maatregelen voor boer en hamster centraal stellen. Hierdoor verminderde het conflict tussen natuur en economie en ontstond steeds meer synergie. Het aanstellen van een centraal aanspreekpunt (de Korenwolfcommissie en later de gebiedscoördinator) was belangrijk om de balans tussen de belangen te bewaken en de relevante kennis snel bij de betrokkenen te krijgen. Het nieuwe, lerend beleid leidde tot voortschrijdend inzicht in gedeelde belangen en motivaties, lokaal maatwerk en meer onderling vertrouwen. Het draagvlak onder betrokken partijen is zo versterkt en het aantal hamsters is toegenomen.

Zuid-Limburgs heuvellandschap (foto: TypicalMedia.com)

Het korenwolfbeleid wordt nu vooral gefinancierd door de overheid. Een volgende stap kan zijn om te verkennen of marktpartijen en andere beleidsvelden interesse hebben in de kansen voor regulerende en culturele ecosysteemdiensten. Hiermee kan de financiële basis onder het korenwolfbeleid mogelijk worden verbreed.

Tekst: Planbureau voor de Leefomgeving
Foto: Agnieszka Szeląg, CC-BY-SA 3.0-licentie; TypicalMedia.com