Medicijnresten verstoren waterleven steeds meer

Een internationaal team onder leiding van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) maakt nu de urgentie duidelijk voor betere afvalwaterzuivering en biologisch afbreekbare medicijnen.

Algen die minder eetbaar worden, met hongerige watervlooien en vissen tot gevolg. Waterdieren die ongewild van geslacht veranderen. Of vissen op trektocht die hun paaiplaats niet goed kunnen vinden. Dat is het effect dat resten van geneesmiddelen op het leven in het water hebben. “Chemische stoffen uit geneesmiddelen verstoren de chemische communicatie onder water,” zegt hoofdonderzoekster en hoofd Aquatische Ecologie van het NIOO Ellen van Donk. Deze maand komt de inventarisatie uit in Reviews of Environmental Contamination and Toxicology. “De gevolgen worden nu steeds zichtbaarder in meren en plassen wereldwijd, voor wie goed kijkt.”

Tegenwoordig zitten er veel resten van geneesmiddelen, bijvoorbeeld ook vrouwelijke hormonen uit de pil, in het water. Die worden door mensen, en vee, uitgeplast. Ze breken uit zichzelf vaak erg langzaam af en de rioolwaterzuivering krijgt ze er niet goed uit. Van Donk: “Er zijn geen harde cijfers bekend over de toename, maar er is wel een duidelijke stijging in de concentratie van hormoonresten, antidepressiva en pijnstillers in het oppervlaktewater gemeten.”

Te zien is het niet, maar onder water wordt er heel wat ‘afgekletst’. Veel van dat gecommuniceer loopt via zogenaamde infochemicaliën: stofjes die bijvoorbeeld een waterplant afscheidt en die via het water bij een waterdier terecht komen. Of een geurstof van een watervlo die in een vissenneus belandt. Deze chemische communicatie regelt van alles in de (water)natuur. Denk aan het vinden van voedsel of een partner, en het ontwijken van vijanden. Zulke belangrijke zaken kunnen geen verstoring gebruiken.

Hoe werkt zo’n verstoring precies? “Een stof uit medicijnen lijkt bijvoorbeeld op een natuurlijke communicatiestof en bootst daardoor per ongeluk de werking ervan na,” verduidelijkt Van Donk. “Ook kan het tegenwerken, waardoor juist de communicatie blokkeert.” En dat is al bij heel lage concentraties het geval.

“De oplossing voor dit stiekem voortsluipende probleem is een betere waterzuivering, al dan niet samen met een betere afstemming van medicijngebruik op het lichaam.” Medicijnen kun je bijvoorbeeld opvangen of biologisch afbreekbaar maken. “En bij het NIOO experimenteren we al met een alternatieve waterzuivering, waarbij we micro-organismen en algen inschakelen,” voegt Van Donk toe. “Naast het betere hergebruik van waardevolle ‘afval’stoffen, zijn we ook aan het kijken of medicijnresten zo beter afgebroken worden.”

Tekst: Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO)
Foto: Titico (leadfoto: Hagmolenbeek); Paul Hebert, CC-BY-2.5- licentie