De Vergeten schorshoren (Balea heydeni). Het huisje is gedrongener dan dat van de Slanke schorshoren, met vaak iets bollere windingen en minder sterke ribbels. Het lichaam, met name de flanken en de kruipvoet, is bovendien lichter van kleur

Vergeten schorshoren eindelijk ontdekt in de Biesbosch

Stichting ANEMOON
5-JUN-2016 - Sommige landslakken leven vrijwel uitsluitend op boomschors. Het Nationaal Park De Biesbosch wordt al 15 jaar op dergelijke soorten geïnventariseerd. Eén slakje wist de onderzoekers daarbij echter steeds te ontlopen, ondanks doelbewust zoeken. Tot 10 mei dit jaar: toen werd ook de Vergeten schorshoren eindelijk in de Biesbosch gevonden.

Zowel de Dordtse als Sliedrechtse Biesbosch zijn de laatste jaren geheel onderzocht op het voorkomen van schorsbewonende slakken. Ook het westelijke deel van de Brabantse Biesbosch is inmiddels in ruime mate doorzocht. Tijdens deze inventarisaties werd met name gelet op vertegenwoordigers van de Clausilia's. Dit zijn landslakjes met een raketvormig huisje dat 'spiegelbeeldig' gedraaid is: de mondopening zit aan de linkerkant in plaats van, zoals bij de meeste andere slakkenhuizen, aan de rechterkant. Twee van de drie in Nederland voorkomende soorten, de Knotwilgslak en de Slanke schorshoren, waren al geruime tijd uit de Biesbosch bekend. Na jaren tevergeefs zoeken, was de hoop ook een derde soort in het gebied te vinden echter vrijwel vervlogen. De slakjes bleken hun Nederlandse naam 'Vergeten schorshoren' eer aan doen. Des te groter was de verrassing toen de soort toch nog werd ontdekt op 10 mei 2016 op de Toontjesplaat in de Brabantse Biesbosch. Een kroon op de inventarisatie, een opsteker voor de Biesbosch en een geruststelling voor Nederlandse slakkendeskundigen (malacologen).

De Vergeten schorshoren. Het huisje is gedrongener dan dat van de Slanke schorshoren, met vaak iets bollere windingen en minder sterke ribbels. Het lichaam, met name de flanken en de kruipvoet, is bovendien lichter van kleur

Relatief 'nieuwe' Nederlandse soort

De Vergeten schorshoren (Balea heydeni) is uit Nederland pas sinds 2005 bekend. Dit tot 7 millimeter hoge slakje lijkt sterk op de algemenere Slanke schorshoren (Balea perversa). Uit controles van collectiemateriaal blijkt dat ze daar vroeger in Nederland (en daarbuiten) ook steeds mee werd verward. Het voorkomen in Europa van deze soort, die voor het eerst in Portugal werd opgemerkt door Von Heyden in 1869 en in 1881 werd beschreven door Von Maltzan, is echter lange tijd genegeerd. Pas in het huidige millennium kwam er opnieuw aandacht voor de dieren, zeker nadat bleek dat ze ook in Nederland voorkomen. Sindsdien wordt de slak 'Vergeten schorshoren' genoemd, een naam die ook in de onlangs in boekvorm verschenen herziene versie van de Nederlandse naamlijst is vastgelegd. Uit huidige landelijke inventarisaties en uit het bestuderen van collectiemateriaal blijkt dat de soort zowel vroeger als tegenwoordig zeldzaam was en is en vermoedelijk sinds 1950 is afgenomen. De Rode Lijst van Nederlandse weekdieren is uitgebracht in 2003 en dus vóórdat bekend was dat de soort in Nederland voorkwam. De Vergeten schorshoren had anders zeker op de Rode Lijst van de Nederlandse weekdieren gestaan. Ook in de rest van Europa is deze soort weinig gevonden en hoogst waarschijnlijk zeldzaam.

Biotoop in de Biesbosch waar de Vergeten schorshoren op 10 mei is aangetroffen

Kritische slakken

Onze schorsbewonende slakken zijn erg kritisch. Ze leven op plaatsen met een permanent hoge luchtvochtigheid en een goede ruimtelijke samenhang van geschikte waardbomen. Deze waardbomen moeten voldoende beschutting en voedsel bieden. Bomen met ruwe schors, rijk begroeid met algen, mossen en korstmossen vormen de juiste habitat. Recent onderzoek in natuurgebieden geeft aan dat de verspreiding van schorsbewoners vooral via de bodem verloopt. Een hoge mate van bodemrust en voldoende dekking zijn daarom essentieel. Alleen in habitats met al deze kwaliteiten kunnen omvangrijke populaties voorkomen. In de Biesbosch zijn de omstandigheden dermate gunstig dat alle drie de soorten er kunnen leven.

Belangrijk en geruststellend

De Vergeten schorshoren is uit Nederland voornamelijk bekend uit duingebied, vanaf de Belgische grens bij Cadzand tot aan Callantsoog in Noord-Holland. Het voorkomen is lokaal en zeer verspreid. De laatste decennia is veel leefgebied verloren gegaan, mede door projecten als het herstel van Grijs duin en de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), waarbij samen met veel struwelen en bosschages ook diverse populaties van deze bijzondere schorsbewoner verdwenen. Buiten de duinen zijn vrijwel alleen schaarse populaties bekend uit het benedenrivierengebied, met name in de Grienden van Portugaal en Rhoon (waar de soort een achteruitgang lijkt te vertonen). Door de genoemde verliezen en landschappelijke ingrepen is het toekomstperspectief voor deze specialistische slak momenteel verre van rooskleurig. Dat nu ook in de Biesbosch Vergeten schorshorens blijken te leven, is dan ook geruststellend. De Biesbosch omvat een groot potentieel aan areaal verwilderde griendbossen. Vanwege de ligging in het rivierengebied biedt dat goede mogelijkheden voor stroomopwaartse en stroomafwaartse uitbreiding of herstel.

Atlasproject

Inmiddels is de soort behalve in de verwilderde wilgenbossen op de Toontjesplaat, ook gevonden op de Hofmanplaat. Gebaseerd op historische gegevens wordt aangenomen dat de soort niet altijd in de Biesbosch heeft geleefd, maar zich hier de laatste decennia heeft gevestigd.

Griend op de Hofmansplaat waar de drie inheemse schorsbewoners tezamen voorkomen

De inventarisaties zijn mede uitgevoerd in het kader van het Atlasproject Nederlandse Mollusken (ANM), een landelijk vrijwilligersproject waarbij al onze weekdieren in kaart worden gebracht. Waarnemingen van schorshorens en andere weekdieren kunnen worden doorgegeven via Verspreidingsatlas.nl.

Tekst: Arno Boesveld, Stichting ANEMOON
Foto's: Adriaan Gmelig Meyling; Arno Boesveld