Vlinders als tijdmachine

In de natuur vinden doorlopend allerlei veranderingen plaats, soorten die achteruitgaan door klimaatverandering of juist verschijnen omdat de mens nieuwe soorten introduceert. Voor de wetenschap is het belangrijk bij te houden waar deze veranderingen plaatsvinden, nu maar ook vroeger. Helaas is het niet mogelijk om terug in de tijd te reizen om de biodiversiteit van vroeger te meten, maar oude collecties onderzoeken kan wel. Daarom digitaliseert Naturalis de uitgebreide Van Groenendael-Krijger collectie.

J.M.A. van Groenendael was een arts die eind jaren dertig op Java en Flores onderzoek deed. Zijn werk stelde hem in staat naar afgelegen gebieden te reizen, waar hij in zijn vrije tijd en met assistentie van lokale helpers vlinders verzamelde. Tijdens zijn reizen bracht hij meer dan 500.000 vlinders bij elkaar. Deze stopte hij in papillotten, driehoekig gevouwen zakjes die hij maakte van kranten en tijdschriften. Zijn plan was om ooit over de vlinders van Java te gaan publiceren. Daar is het helaas nooit van gekomen. De papillotten zijn tientallen jaren lang in blik verpakt op een plank blijven staan.

Beeldherkenning

Afgelopen jaren kwam daar verandering in toen Naturalis begon met het ontsluiten van deze schat. Meer dan twintig vrijwilligers maken de papillotten één voor één open. De vlinders worden gefotografeerd, de locatiegegevens worden met de datum ingevoerd in een databestand en uiteindelijk op naam gebracht door experts uit binnen- en buitenland. Op 30 december 2019 is op deze manier de 100.000ste vlinder voor de wetenschap ontsloten.

Met behulp van nieuwe technieken zoals beeldherkenning zal het digitaliseren de komende jaren veel sneller gaan. Zodra de hele collectie is verwerkt, kunnen de gegevens geanalyseerd worden. Een vergelijking met vlinders van bijna negentig jaar geleden levert niet alleen interessante kennis op voor de wetenschap, maar is ook van belang voor natuurbescherming.  

Komende jaren gaat Naturalis de rest van de collectie Van Groenendael-Krijger digitaliseren. We zijn daarvoor op zoek naar vrijwilligers die wekelijks enkele uren willen helpen bij het werk aan de collectie. Interesse? Neem dan contact op met Monica Cruz.

Tekst: Monica Guimaraes Cruz en Vincent Kalkman, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Naturalis (leadfoto: Van Groenendael tijdens een expeditie)