Zomertortel

Zomertortel Jos op weg naar Afrika: Frankrijk nu veilig, maar komt hij Spanje door? 

Vogelbescherming Nederland
22-SEP-2020 - Gezenderde zomertortel ‘Jos’ uit de Zak van Zuid-Beveland is onderweg naar Afrika. Inmiddels is hij door Frankrijk heen gevlogen. Dankzij lobby van Vogelbescherming (wij vroegen onder andere uw hulp om een publieksconsultatie in Frankrijk in te vullen) is daar vorige week besloten om de jacht dit jaar stil te leggen. Voor Jos is dat nipt op tijd, voor zo’n 7.000 andere zomertortels te laat.

De Franse Vogelbescherming LPO voert al jarenlang een intensieve strijd voor de zomertortel in haar land. Via BirdLife verzetten we ons bij de Europese Commissie tegen de jacht op deze zwaar bedreigde soort. Die zal, om de tortels te redden, forse stappen tégen jacht en vóór verduurzaming van de landbouw moeten zetten.  

Zomertortel

Ooit algemene boerenlandvogel 

De zomertortel was in Nederland ooit een veel voorkomende boerenlandvogel, maar dreigt uit ons land te verdwijnen. In Nederland is de zomertortel ernstig bedreigd. Ook elders in Europa gaat de soort zwaar achteruit. In ons land startte Vogelbescherming daarom met steun van onze leden ‘Operatie zomertortel’, een bijvoerprogramma om de resterende zomertortels te helpen om jongen groot te brengen.  

Hieruit blijkt hoe de druk van de landbouw en de jacht tot het biodiversiteitsverlies bijdraagt. De soort staat op zowel de wereldwijde Rode Lijst van vogels als op de Europese Rode Lijst. Op grond van de Vogelrichtlijn moeten de Europese lidstaten erop toezien dat er voldoende leefgebieden voor de zomertortel zijn, dat er passende juridische waarborgen voor de bescherming van deze leefgebieden bestaan en dat deze leefgebieden worden beheerd naar de ecologische behoefte van de soort, en dat jacht alleen plaatsvindt wanneer die duurzaam is.  

Wat doet Vogelbescherming? 

In ons land gaat de zomertortel zeer hard achteruit: van een algemene, wijdverspreide soort in 1975 tot nog zo’n duizend broedparen in 2020. Een belangrijk deel van de teruggang wordt veroorzaakt door veranderingen in het broedgebied: Nederland is steeds minder geschikt voor zomertortels. De intensiverende landbouw heeft voor een landschap gezorgd waarin de diversiteit die zomertortels nodig hebben niet meer voorhanden is. De duiven overleven op enkele plekken waar nog wat kleinschaligheid behouden is gebleven.  

Zomertortel

In één van deze ‘bolwerken’ – de Zak van Zuid-Beveland – wordt gewerkt aan onderzoek om inzichten op te doen die kunnen helpen met het nemen van heel gerichte maatregelen op de plekken waar nog zomertortels leven. Met die extra kennis proberen we de zomertortel te behouden. Dat vraagt om nauwe samenwerking tussen onderzoekers, beheerders van gebieden en (deskundigheid van) Vogelbescherming 

Tegelijk met deze focus op de Nederlandse broedgebieden, verzetten we ons via BirdLife, onze koepelorganisatie, al sinds jaar en dag tegen de absurde illegale én legale jachtpraktijken. Op Malta, vanouds een van de ergste ‘black spots’ van het Middellandse Zeegebied, is de illegale jacht hierdoor sterk ingeperkt. Ook op andere plekken worden successen geboekt, maar de torteljacht is een hardnekkig en veelkoppig monster. Daarom volgt Vogelbescherming nauwlettend de inbreukprocedure die de Europese Commissie is gestart tegen Frankrijk en Spanje vanwege hun gebrekkige bescherming van de zomertortel. 

Spanje en Frankrijk belangrijke zomertortellanden 

Spanje herbergt meer dan de helft van de broedpopulatie in de EU en Frankrijk nog eens tien procent. Nederland ligt aan de noordwestgrens van het verspreidingsgebied en hier leeft nog maar een klein aantal zomertortels (zo’n duizend paartjes). Dat was anders: er leefden in Nederland meer dan dertigduizend paar! Vanwege de grote aantallen in die landen spelen vooral Frankrijk en Spanje nu een uitermate belangrijke rol voor de toekomst van deze soort.  

In de periode 1996-2016 is de populatie in Spanje met veertig procent en in Frankrijk met 44 procent afgenomen. Aangezien Frankrijk noch Spanje de maatregelen heeft genomen die nodig zijn om meer bescherming te bieden, verstuurde de Europese Commissie aanmaningsbrieven. De Commissie zal op basis van de reacties van Frankrijk en Spanje een besluit nemen over de volgende stap in de inbreukprocedure. Dat bestaat uit het sturen van een 'met redenen omkleed advies', waarop de lidstaten weer kunnen reageren. Mocht dat antwoord nog steeds onvoldoende zijn, dan kan de Europese Commissie de zaak voor het Europese Hof van Justitie brengen. 

Zomertortel in vlucht

Waarom is er überhaubt jacht op zomertortels? 

Jacht richt zich op een aantal soorten, waarvan de bereidbaarheid (spiermassa) bovengemiddeld goed is. Bij vogels gaat het vaak om hoenders als fazant en patrijs, maar ook houtsnip en duiven zijn geliefd. De zomertortel is een kleine, snelle duif die lastiger te raken is, waardoor de uitdaging voor jagers groter is. ‘Op de zomertortel gaan’ is daarom in bepaalde kringen een bijzonder geliefde bezigheid. Jacht is in de Franse en Spaanse plattelandscultuur, waar men veel meer dan in Nederland nog dicht op de natuur leeft, een wijdverspreid fenomeen.  

Zonder een karikatuur te willen maken van de situatie is het volgende aan de hand: het jagersvolk omvat, al met al, een aardig aantal stemgerechtigde burgers. Omdat ‘jacht’ en de impact daarvan vaak geldt als ‘typische plattelands-aangelegenheid’ en mensen (zeker in steden) andere onderwerpen (economische ontwikkeling, zorg, pensioen) als urgenter ervaren, is het voor politici gemakkelijk om ‘de stem van het platteland’ te halen zonder de meerderheid van de kiezers tegen de haren te strijken. Dit is wat in Frankrijk aan de hand lijkt te zijn; de Franse overheid maakte opnieuw jacht op bedreigde zomertortels mogelijk, iets waar de Franse jachtlobby hard voor heeft geijverd.  

Europa tikt Frankrijk en Spanje op de vingers  

Volgens de Europese natuurbeschermingsregels mag er alleen jacht plaatsvinden (naast andere regels) als die duurzaam is. Met andere woorden; de jacht mag de toekomstperspectieven van een diersoort niet negatief beïnvloeden. Voor individuele vogels is jacht uiteraard per definitie niet duurzaam. Momenteel wordt in opdracht van de Europese Commissie een zogenoemd Adaptive Harvest Model Mechanism (AHMM) ontwikkeld. Via zo’n modelberekening moet (jaarlijks) het quotum bepaald worden dat verantwoord per land afgeschoten kan worden.  

De Europese Commissie gaat ervan uit dat, gegeven de zorgwekkende trend van de tortel in Europa, er een moratorium in acht wordt genomen totdat het AHMM operationeel is. Frankrijk en Spanje houden zich hier echter niet aan en gaan gewoon door met de jacht. Vandaar dat Europese Commissie al in juli 2019 een inbreukprocedure (een ‘niet-nalevingsprocedure’) tegen beide landen is gestart. Het gaat hierbij over het ten onrechte toestaan van jacht op de soort, maar ook over de tekortkoming ten aanzien van de bescherming van het leefgebied van de soort in beide landen. 

Frankrijk en Spanje hebben een reactie gestuurd naar aanleiding van de aanmaningsbrief. Die reactie was volgens de Commissie ontoereikend en zij zal nu de volgende stap nemen in de procedure: een met redenen omkleed advies sturen naar Frankrijk en Spanje. Als de reactie daarop weer onvoldoende is, dan kan de zaak worden doorverwezen naar het Europese Hof van Justitie. Deze kan dan de landen veroordelen vanwege een schending van de wettelijke vereisten die voortvloeien uit de Vogelrichtlijn.  

Voor het toestaan van de jacht in Frankrijk en Spanje heeft de inbreukprocedure geen directe gevolgen, omdat deze helaas geen schorsende werking heeft. Als de zaak is voorgelegd aan het Hof, dan zou die wel voorlopige maatregelen kunnen nemen. Maar zover is het helaas nog niet. En al is de jacht in Frankrijk inmiddels gestopt, intussen worden in Zuid-Europa, opnieuw, weer honderdduizenden zomertortels afgeschoten. 

Tekst: Lars Soerink, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Jankees Schwiebbe, Birdphoto; Arjan Boele