Brandharen van processierupsen in beeld
Kenniscentrum EikenprocessierupsEikenprocessierupsen en dennenprocessierupsen dragen brandharen bij zich die ze loslaten als verdediging. Deze brandharen komen vrij als de rupsen in de stress raken op het moment dat zij zich bedreigd voelen. Bij verstoring van de rupsen gaan de spiegels open en komen de brandharen omhoog. Soms blijft het bij een dreiging tot loslaten van de brandharen, maar vaak laten ze inderdaad de brandharen los. Op het onderstaande filmpje is het loslaten van brandharen bij zowel de dennenprocessierups (Thaumetopoea pityocampa) als de eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea) in beeld gebracht. Onder het filmpje staat een serie van zeer gedetailleerde foto’s van brandharen, gemaakt met de elektronenmicroscoop. De foto’s mogen niet zonder toestemming verder verspreid worden. Tekst gaat verder onder de film en de foto's.
Voorlichting over brandharen van processierupsen (Bron: Silvia Hellingman)
Verdediging
De brandharen zijn de enige verdediging die de processierupsen hebben. De vrijgekomen brandharen kunnen verwaaien naar de directe omgeving en op mens en dier terechtkomen. In de brandharen zit de stof Thaumetopoëine. Dit is een lichaamsvreemd eiwit dat vrijkomt op moment dat een brandhaar openbreekt wanneer hij zich met de weerhaakjes heeft vastgezet in de huid of slijmvliezen. Deze eiwitten kunnen een pseudo-allergische reactie veroorzaken. Hierbij wordt histamine vrijgemaakt, dat binnen enkele uren een cascade van klachten geeft. In sommige gevallen treedt een echte allergische reactie op, al binnen enkele minuten. De intensiteit van de reactie en de daarmee samenhangende klachten verschillen per persoon. Over het algemeen blijkt dat hoe vaker men in contact komt met de brandharen, des te heftiger de reactie wordt.
De brandharen - ook die die in oude spinselnesten aanwezig zijn - blijven jarenlang actief en kunnen derhalve voor klachten blijven zorgen in geval van contact. Daarom is het zeer belangrijk bij de beheersing en/of bestrijding van de eikenprocessierupsen dat er zo min mogelijk brandharen achterblijven in de omgeving waar mens en dier verblijven. We adviseren om de processierupsen zo veel mogelijk met rust te laten en ze niet te verstoren in hun gedrag. Zoals het filmpje laat zien, kunnen de rupsen gemakkelijk hun brandharen verliezen met alle ongemakken van dien, zeker bij ongunstige windrichting.
Kokend water onvoldoende om effect van brandharen tegen te gaan
Eikenprocessierupsafval wordt meestal conform protocol verbrand vanwege de brandharen die aanwezig zijn in de rupsen. Voor het tegengaan van de negatieve effecten van de brandharen zijn hoge temperaturen nodig. Ook worden op dit moment bestrijdingsmethoden voorgesteld waarbij rupsen overgoten worden met kokend water. Hiermee zouden de in de brandharen aanwezige eiwitten denatureren, waardoor ze bij contact geen negatieve effecten meer kunnen veroorzaken. Naar de efficiëntie en het mogelijk hiermee tegengaan van zowel de gezondheidsrisico’s als milieurisico’s is voor zover bekend nog geen enkel wetenschappelijk bewijs geleverd; een eerste praktijktest (pdf; 0,6 MB) laat zien dat na het overgieten van de rupsen met heet water en/of direct koken van rupsen contact met nog aanwezige brandharen in restafval nog steeds duidelijk huidklachten kan veroorzaken. Het gebruik van deze bestrijdingsmethode wordt dan ook ten stelligste afgeraden: "Het middel lijkt erger dan de kwaal".
Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies; Henry Kuppen, Terra Nostra; Arnold van Vliet & Hidde Hofhuis, Wageningen University; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Joop Spijker, Wageningen Environmental Research
Foto’s en film: Silvia Hellingman; Henry Kuppen