Levende doden #25: Europese rivierkreeft

In Nederland is de Europese rivierkreeft verdrongen door invasieve Amerikaanse kreeftensoorten. Of nou ja, er is één plekje waar de inheemse Europese variant moedig standhoudt, maar daarover zo meer. Invasieve exoten kunnen serieuze schade toebrengen. Als je katten loslaat op eilanden waar vogels nog nooit een roofdier gezien hebben, wordt dat een slachtpartij. Als je geiten loslaat op plekken waar de vegetatie nog nooit met grazers te maken heeft gehad, wordt alles kaalgevreten.

De term ‘invasief’ is wel een beetje misleidend. Niet de soorten zijn invasief, wij mensen zijn het, die de invasies op poten zetten. Door onze scheepvaart en de globalisering is de verspreiding van planten, dieren, schimmels en ziektes onnatuurlijk groot – en dat brengt allerlei risico’s met zich mee. De rivierkreeften zijn een voorbeeld uit het boekje. Net zoals de Spanjaarden Zuid Amerika konden veroveren doordat ze ziektes bij zich droegen waar de inheemse bevolking nog nooit mee te maken had gehad, wordt de overname van het Europese continent bespoedigd door verschillende varianten van de kreeftenpest.

De Europese rivierkreeft werd vroeger veel gekweekt voor consumptie, maar toen er tussen 1860 en 1890 steeds meer misoogsten waren, is men gaan experimenteren met uitheemse soorten. Eerst werden Gevlekte Amerikaanse rivierkreeften naar Pruisen gehaald, maar dat was geen succes. Er zat weinig vlees aan ze en ze wisten de fuiken goed te ontduiken. Die beesten hebben er honderd jaar over gedaan om van West-Polen naar Nederland te lopen. Omdat er in de zoektocht naar de ideale commerciële opvolger van alles is geprobeerd, hebben we inmiddels zeven exotische rivierkreeften in Nederland. Uiteindelijk is het voor Spanje de Rode Amerikaanse rivierkreeft geworden en voor de Scandinavische landen de Californische rivierkreeft. Maar met de exoten kwamen ook de ziektes. De zogeheten A-strain van de kreeftenpest was zo agressief, dat het in zijn agressiefste vorm ook zichzelf vernietigde, waarna een mildere A-strain ontstond. Zo kon de populatie Europese rivierkreeften zich aan het begin van de twintigste eeuw weer enigszins herstellen. Maar we zijn niet opgehouden met het verslepen van dieren en er zijn steeds weer nieuwe strains bij gekomen. 

Tot de jaren 1950 was de Europese rivierkreeft nog verspreid in Nederland aanwezig, maar nu is er nog één plek over. Het toeval wil dat het geen natuurlijke plek is, maar een vijver ergens op een landgoed in Gelderland, waar de kreeften ooit naartoe gebracht zijn voor de kweek. Dat de populatie Europese rivierkreeften op deze plek standhoudt tegen de invasieve exoten, komt dankzij de geïsoleerde ligging. Het gaat al verbazingwekkend lang goed. We proberen die rivierkreeften nu verder door te kweken en opnieuw te introduceren op geschikte plekken. Experts achten de slagingskans niet groot. Zodra deze rivierkreeften met besmette, uitheemse rivierkreeften te maken krijgen, leggen ze vrijwel zeker het loodje. Van het terugveroveren van terrein is al helemaal geen sprake: het beheer van onze waterlichamen is helemaal afgestemd op de amfibische nieuwkomers.

Doordat we nog steeds overal watergangen gladtrekken voor de afwatering, verdwijnt het leefgebied van potentiële predatoren van rivierkreeften. In tegenstelling tot natuurlijke vijanden zoals vissen, waterroofkevers en libellen, hebben rivierkreeften geen vegetatie nodig om eitjes af te zetten. Ze hebben ook geen verstopplekken nodig, omdat ze zich ingraven in holletjes. Na een regenbui komen er in een keer zeshonderd jonkies uit zo’n holletje, die dan al bijna anderhalve centimeter groot zijn. Ze raggen door het systeem heen en eten alle fonteinkruiden weg. De klassieke ‘Hollandse sloot’, met krabbenscheer en fonteinkruiden, verdwijnt. Wat je ervoor terug krijgt is een ‘amerikanisering’ van het landschap, met ongelijkbladig vederkruid en waterwaaier, of, als je pech hebt, vegetatieloze, zuurstofarme, stinkende soep. Met kreeften erin.

En dat is het problematische van de term ‘invasieve exoten’. Behalve dat het nogal militaristisch klinkt, wordt de bedreiging buiten onszelf geplaatst: we worden binnengevallen door een vijandige mogendheid van buiten. Dat is niet zo. We halen de vijand zelf binnen en scheppen op kunstmatige wijze de ideale leefgebieden voor uitheemse kreeften.

Levende doden Geen land ter wereld weet zoveel van haar natuur als Nederland. Tegelijkertijd gaat geen land ter wereld er zo slecht mee om. Omdat de overheid het systematisch laat afweten, is natuurbescherming afhankelijk geworden van de inzet van talloze vrijwilligers. Er zijn soorten die onmiddellijk uit Nederland zouden verdwijnen als deze mensen hun inspanningen staken. Om de twee weken portretteert Sander Turnhout een plant- of diersoort voor wie ‘het lot van de dodo’ dreigt. Dit portret is ook verschenen op De Groene Amsterdammer.

Tekst: Sander Turnhout, SoortenNL
Beeld: Eric Gibcus, Saxifraga (leadfoto: Astacus astacus, Europese rivierkreeft); Ludwig Volbeda