Meesterlijk boek over fascinerende wimperzwammen verschenen

Vorig jaar verscheen van de hand van de wimperzwammenmeester Henk Huijser het boek 'Het geslacht Wimperzwam (Scutellinia) in Nederland', met recht een meesterwerk. Dertig jaar noeste arbeid en kennis vergaard en samengevat in een 138 pagina's dik boekwerk met 57 kleurenfoto's, 34 zwart-witfiguren van microscopische kenmerken, een sleutel tot de soorten, beschrijvingen van 28 soorten en 23 diagrammen met statistieken betreffende microscopische kenmerken.

Wimperzwammen komen over de hele wereld voor, zijn saprotroof en groeien veelal op verstoorde bodem op enigzins vochtig substraat als aarde of vochtig hout. Ze zijn een opvallende verschijning met hun oranje tot rode schijfjes van 0,5 tot 2,5 centimeter in diameter en met een buitenkant met stijve bruinachtige haren. Tot op heden waren ze niet of nauwelijks te determineren, ondanks hun aantrekkelijke uiterlijk. Daar is nu verandering in gekomen! Overigens kunnen wimperzwammen verward worden met andere behaarde schijfjes, iets waar ook aandacht aan wordt besteed.

Eerdere werken over wimperzwammen

Marijke Nauta vertelt: "Toen ik als jong studentje aan de Universiteit Leiden mijn eerste schreden probeerde te zetten op het pad van de mycologie werd er al met ontzag gepraat over Henk Huijser, in de context van parasolzwammen, knotszwammen en later ook wimperzwammen. Ik kon natuurlijk best wel een wimperzwam herkennen, dat heette voor mij allemaal Scutellinia scutellata, de Gewone wimperzwam. Er maakte zich een soort verbijstering van mij meester toen ik ontdekte dat er veel meer onder de zon bestond in Nederland dan deze soort. Eigenlijk geldt dit voor zoveel soorten zwammen. De verbijstering heeft inmiddels, nu ik wat ouder en wijzer ben geworden, plaatsgemaakt voor verbazing en bewondering voor alle variaties in het rijk van de fungi (schimmels). In de tijd dat ik voorzichtig het pad der mycologie bewandelde, bestonden er de boekjes van Maas Geesteranus (1969) met een sleutel tot vijf soorten, en Svrcek (1971) met een sleutel tot 25 soorten wimperzwammen in Tjechoslowakije zonder beschrijving, werkjes waar ik niet echt mee uit de voeten kon. De directe aanleiding voor de studie van Henk van wimperzwammen was eenzelfde ervaring, een wimperzwam die met 'Maas' niet te determineren viel, namelijk de Netsporige wimperzwam (Scutellinia pseudotrechispora). Het verschil is alleen dat ik daardoor de wimperzwammen enigzins links liet liggen en de auteur van bovengenoemd meesterwerk zich erin vastbeet.

In 1982 verscheen het werk van Bellis Kullman, over de soorten in de Sovjet-Unie. Dit bevatte beschrijvingen van 22 soorten met sleutel en statistische analyses van de belangrijkste kenmerken. Weliswaar in het Russisch, maar de sleutel tot de soorten is in het Engels. Dit was, aldus Henk, een belangrijke impuls voor zijn studie. De monografie van Schumacher (1990) met 45 soorten werd, zoals hij zelf zegt, eerst als enigzins teleurstellend ervaren doordat niet alle problemen in dit geslacht erdoor werden opgelost.

Het geslacht wimperzwam in Nederland

Het boekwerk van Henk Huijser moet gezien worden als een evaluatie van de wimperzwammen in Nederland in het licht van de internationale kennis van dit geslacht. De opvattingen van Maas Geesteranus lieten toch een te ruime opvatting van de soorten zien, dat is dan ook de reden dat het aantal soorten is toegenomen tot een viervoud van de soorten onderscheiden door Maas Geesteranus.

Veel van de soorten in het Nationaal Herbarium bleken voorzien te zijn van een incorrecte naam. Het moeilijkste proces was nog het geven van de juiste naam aan de af te grenzen taxonomische eenheden door de vele onduidelijkheden in de literatuur, aldus Henk. Uit de bespreking van de kenmerken blijkt dat microscopische kenmerken als ascosporen en de randharen de enige mogelijkheid zijn wimperzwammen enigzins betrouwbaar op naam te brengen. Hier wordt in het boek dan ook ruim aandacht aan besteed, zowel aan de ornamentatie van de sporen als de afmetingen daarvan, en van de randharen.

Het boek begint met een uitgebreide inleiding, waarin aanwijzingen worden gegeven hoe de microscopie aan wimperzwammen te bedrijven, een bespreking van alle kenmerken en hun relevantie, en hoe een wimperzwam te herkennen. Vervolgens een uitgebreide sleutel tot de groepen en de soorten, en een uitgebreide beschrijving en bespreking van de soorten met vaak een (uitstekende) kleurenfoto en/of andere illustraties, veelal door de auteur. Het geheel wordt afgesloten met uiteraard een index, een alternatieve verkorte sleutel tot de soorten, een vertaling van de sleutel in het Engels en uitgebreide bijlagen met diagrammen waaruit de variatie van de microscopische kenmerken blijkt.

Rest mij nog dit boek aan te bevelen voor eenieder die geïnteresseerd is in dit soort Ascomyceten. Waarom zou u in dit digitale tijdperk nog een boek kopen? Daar kan ik veel over schrijven, maar het is gewoon zo handig en prettig een boek in de boekenkast te hebben staan dat men naast de microscoop kan leggen, en het voelt goed een boek vast te houden. Voor de prijs van 17,50 hoeft u het niet te laten. Het boek kan hier besteld worden."

Tekst: Marijke Nauta, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Henk Huijser (leadfoto: Gewone wimperzwam)