Hartschelp prikt en steekt tong uit

De vele veranderingen die zich in ons kustgebied voltrekken, hebben ook gevolgen voor de bodemfauna. Windparken zorgen voor ander bodemleven, klimaatverandering maakt dat zuidelijke soorten zich noordwaards uitbreiden, globalisering brengt via onder andere de scheepvaart niet-inheemse soorten van elders mee die zich hier vestigen, en ook opspuitingen en de zandmotor hebben tijdelijke of blijvende gevolgen. In zee levende soorten passen zich aan. Sommige nemen af, andere toe. Hartschelpen die vroeger alleen in diepe delen van de Noordzee ver van de kust voorkwamen, laten zich steeds vaker in de nabije kustzone zien. Prikkelende ontwikkelingen.

Doorn in oog steekt tong uit

De Gedoornde hartschelp (Acanthocardia echinata) is familie van de bekende en eetbare Kokkel (Cerastoderma edule). Alleen heeft hij allemaal stekelige doorns en wordt hij veel groter. Vroeger was dit op het strand een zeldzame vondst. Af en toe spoelde een losse klep aan, afkomstig van ver weg in zee of uit bodemlagen uit vervlogen tijden; de stekels versleten, de schelp verkleurd. Het duurde vaak lang voor er weer één aanspoelde. Dat is tegenwoordig anders. Eerst na storm maar nu ook zomaar, spoelen steeds vaker Gedoornde hartschelpen aan. Bij Hoek van Holland kunnen strandbezoekers ze soms zó oprapen. Zelfs kakelverse doubletten, met dier en al. Het dier heeft een opvallende, oranje graaf- of kruipvoet, waardoor het net lijkt of zo'n aangespoeld exemplaar zijn tong uitsteekt (zie leadfoto). Wie weet lachen ze ons wel uit, die Hoek van Hollandse Hartschelpen (HHH).

Niet alleen bij Hoek van Holland

Koos Spies, die in het kader van het Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP) van Stichting ANEMOON al jaren het aanspoelsel bij Hoek van Holland onderzoekt, raapte inmiddels al tientallen verse kleppen en doubletten op. En hij is zeker niet de enige, zoals uit onderstaande foto van een strandschilderij blijkt. Hoewel de toename het opvallendst is op het strandgedeelte tussen Hoek van Holland en Den Haag, spoelen ook elders langs de kust nu vaker verse Gedoornde hartschelpen aan.

Waarom?

De reden dat de Gedoornde hartschelp nu vaker aanspoelt, is duidelijk: deze tweekleppige heeft zich de laatste jaren steeds dichter voor de Nederlandse kust gevestigd. Bij de Zeelandbrug en elders in Zeeland troffen duikers al vaker levende exemplaren aan. Vermoedelijk komen er nu ook populaties voor in de vaargeul van de Nieuwe Waterweg en/of op andere plaatsen in de buurt. Het dier leeft vrij ondiep in de bodem en kan zich ook weer uitgraven en verplaatsen door met de stevige voet sprongetjes te maken. Vaak liggen ze half op en in de bodem. Bij storm en een sterke onderstroom kunnen ze dan relatief makkelijk aanspoelen. Bij sommige exemplaren kunnen de doorns scherp zijn, je kunt daar beter niet met blote voeten op stappen.

Nog een toegenomen hartschelp

De Gedoornde is overigens niet de enige hartschelp die de laatste jaren vaker aanspoelt. Zo werden na de noordwesterstorm van 24 november 2023 veel doubletten gevonden van de Noorse hartschelp (Laevicardium crassum). Ook nu waren de aantallen tussen Den Haag en Hoek van Holland groter dan elders langs de kust. Zie het natuurbericht over deze soort en de stormvondsten. De Noorse hartschelp is goed te herkennen: in tegenstelling tot andere hartschelpen zijn de ribbels (ribben), die aan de buitenkant vanuit de top omlaag lopen, plat en vaag. Je ziet ze wel, maar ze vallen pas echt op bij oude, afgesleten exemplaren.

Hartige oproep

Hartschelpen danken hun naam niet, zoals op de Schelpenteldag iemand dacht, aan het feit dat kokkels hartige hapjes zijn. En ook niet omdat ze het hart op de tong hebben. De naam komt van het oud Griekse καρδίᾱ (kardíā) dat hart betekent. Bekijk je een doublet in zij-aanzicht, dan zie je een hartjesvorm.

De Schelpenteldag leverde meerdere nieuwe waarnemers op. Toch wil de de aanspoelsel-monitoringgroep bij Hoek van Holland met alle plezier nog meer waarnemers verwelkomen en opleiden. Woon je in de buurt? En kom je graag op het strand en lijkt het je leuk af en toe een ronde mee te lopen? Stuur dan een mailtje naar Stichting ANEMOON.

Wilt u vandaag nog zelf het SMP beleven? In het kader van de Week van de Biodiversiteit kunnen geïnteresseerden deze zondag (25 mei 2025) kennismaken met het strandleven en deze vorm van onderzoek op twee SMP-trajecten. Dat kan bij Kijkduin en bij Petten.

Tekst: Rykel de Bruyne en Koos Spies, Stichting ANEMOON
Beeld: Gerrit Beuker, Pictan (leadfoto: doublet van een Gedoornde hartschelp die zijn tong uitsteekt – feitelijk de gespierde voet) Koos Spies; Alie Postma; Petra de Jong; Ad Aleman; Adriaan Gmelig Meyling.