Europese vlinders steeds meer bedreigd door verlies aan leefgebied en klimaatverandering

Eén soort, het Madeirakoolwitje (Pieris wollastoni), een soort die beperkt was tot het eiland Madeira (Portugal), is nu officieel als uitgestorven geclassificeerd. De soort is sinds 1986 niet meer waargenomen, ondanks intensief onderzoek. De studie toont ook aan dat meer dan een kwart (28,3 procent, 125 soorten) nu bedreigd of kwetsbaar is in heel Europa en bijna een derde (30,9 procent) in de EU27. De situatie is nog erger als het gaat om endemische soorten waarvoor Europa een unieke verantwoordelijkheid draagt: meer dan 40 procent van de endemische vlinders in Europa wordt nu of bijna bedreigd.

De grootste bedreiging voor vlinders in Europa, nu en in het verleden, is habitatverlies, zowel in oppervlakte als in de kwaliteit van het overgebleven leefgebied. Oorzaken zijn intensivering van de landbouw, drooglegging van wetlands, landverlating en overbegrazing door vee. Als gevolg van deze veranderingen lijden veel soorten nu onder de gevolgen van habitatfragmentatie, wat de kans op lokaal uitsterven aanzienlijk vergroot.

Een belangrijke nieuwe bedreiging heeft de Europese vlinders de afgelopen tien jaar echter zwaar getroffen: klimaatverandering. Uit de nieuwe beoordeling blijkt dat 52 procent (34) van alle bedreigde soorten in Europa wordt bedreigd door klimaatverandering, en dit aantal zal naar verwachting de komende jaren toenemen. Hoewel het opwarmende klimaat ervoor heeft gezorgd dat sommige wijdverspreide soorten zich naar het noorden hebben uitgebreid, heeft het een zeer nadelig effect op bepaalde soorten in zowel het uiterste noorden als het uiterste zuiden van Europa, evenals in het hooggebergte. Soorten die uitsluitend op bergtoppen leven, worden met name bedreigd omdat ze bergopwaarts moeten trekken naarmate hun leefgebied warmer wordt, maar uiteindelijk geen ruimte meer hebben om zich voort te planten. In de bergketens van Zuid-Spanje, bijvoorbeeld, zijn de ernstig bedreigde Nevada heremiet (Pseudochazara williamsi), het bedreigde Nevada manschildblauwtje (Agriades zullichi), het Nevadaturkooisblauwtje (Polyommatus golgus) en het almijara esparcetteblauwtje (Polyommatus violetae) allemaal endemische Europese vlinders die ernstig worden bedreigd door het veranderende klimaat.

In de noordelijke alpiene en boreale zones van Scandinavië zorgen warmere en drogere omstandigheden ervoor dat struikgewas zich verspreidt en kwetsbare veen- en toendrahabitats binnendringt. Acht soorten zijn nu als bedreigd geclassificeerd, waarvan een aantal voor het eerst op de Rode Lijst verschijnt, bijvoorbeeld het arctisch blauwtje (Agriades aquilo), freija’s parelmoervlinder (Boloria freija), de pooltoendravlinder (Oeneis bore) en de noordse erebia (Erebia disa). In het Middellandse Zeegebied worden soorten steeds meer bedreigd door extreme droogte en bosbranden. Dit bedreigt verschillende endemische soorten die beperkt zijn tot eilanden, zoals de ernstig bedreigde Karpathosheivlinder (Hipparchia christenseni) op Karpathos, de bedreigde Canarische cleopatra (Gonepteryx cleobule) op Tenerife, La Gomera en La Palma, en de Palmaheivlinder (Hipparchia tilosi) op La Palma.

Andere groeiende bedreigingen die nader onderzoek vereisen, zijn onder meer stikstofdepositie en nieuwe pesticiden, zoals neonicotinoïden, die in het milieu achterblijven. Martin Warren, een van de hoofdauteurs van het rapport: "Europese vlinders worden bedreigd als nooit tevoren, wat een weerspiegeling is van de toenemende crisis waarmee wilde dieren te kampen hebben. Er is nu dringend actie nodig om een ​​groot aantal soorten voor uitsterven te behoeden. Veel van hen worden bedreigd door veranderingen in hun leefgebied als gevolg van het opwarmende klimaat, die moeilijk te stoppen zullen zijn. Maar door ervoor te zorgen dat hun leefgebieden zo goed mogelijk worden beheerd en dat de populaties groot en robuust zijn, maken ze een kans. Andere kunnen voor uitsterven worden behoed door bosbranden te voorkomen, die leefgebieden jarenlang kunnen verwoesten."

Sam Ellis, een andere hoofdauteur: "De nieuwe studie schetst een somber beeld voor Europese vlinders. Ik en anderen van Butterfly Conservation Europe zullen ons inspannen om alle nodige maatregelen te nemen om zoveel mogelijk bedreigde soorten te redden. We zijn al begonnen met gerichte onderzoeken om precies in kaart te brengen waar enkele van de meest bedreigde soorten voorkomen, zodat beschermingsmaatregelen kunnen worden gepland en uitgevoerd, bijvoorbeeld de Nevada heremiet en het sardijns tijmblauwtje (Pseudophilotes barbagiae). We hebben dringend meer middelen nodig om onderzoeken uit te voeren, onderzoek te doen naar hoe veranderingen kunnen worden beperkt en beschermingsmaatregelen te nemen om de toestand van de leefgebieden, waarvan vlinders afhankelijk zijn, te verbeteren."

Chris van Swaay, die het grootste deel van de analyse leidde: "We beschikken nu over veel hogere kwaliteit gegevens dan in eerdere beoordelingen dankzij de vele vlinderwaarnemingen die zijn geregistreerd door Europese vlinderliefhebbers en dankzij het European Butterfly Monitoring Scheme, dat monitoringgegevens uit de meeste Europese landen verzamelt en analyseert. De nieuwe Rode Lijst is dus gebaseerd op robuuste gegevens over de status en trends van Europese vlinders."

Meer informatie

• Het rapport: European Red List of Butterflies (pdf: 3,6 MB).

Tekst: Martin Warren, Sam Ellis en Chris van Swaay, Butterfly Conservation Europe
Foto’s: Kars Veling (leadfoto: Canarische cleopatra); Chris van Swaay; Albert Vliegenthart; Michiel Wallis de Vries