“Dit is nog maar het begin van bosherstel”
BosgroepenIn dit artikel kijken ecoloog Maaike de Graaf en haar collega Lisa Raats terug op het SUPERB-project in Nederland om bossen vitaler en toekomstbestendig te maken. Ze vertellen wat ze hebben gedaan, waar én waarom.
Ambitie: grootschalig bosherstel en adaptatie
Laten we beginnen bij het begin: wat is SUPERB eigenlijk? SUPERB staat voor Systemic solutions for upscaling of urgent ecosystem restoration for forest-related biodiversity and ecosystem services. Een hele mond vol en het is dan ook een behoorlijk ambitieus project. Zo’n 36 partners uit 16 landen werken in SUPERB samen aan grootschalig bosherstel en adaptatie. Bosgroep Zuid Nederland is een van die directe partners, Wageningen Universiteit en Landlife zijn andere Nederlandse partners.
In Nederland gaat het om herstel van verzuurde bossen op de hogere zandgronden. Er zijn verschillende demo-sites waar Bosgroep Zuid Nederland, een vereniging van bos- en natuureigenaren, samen met een aantal leden actief aan bosherstel heeft gewerkt. Maaike de Graaf: “In het project zijn we aan de slag gegaan in de Limburgse gemeente Horst aan de Maas. Daarnaast hebben we de ontwikkeling van recent herstelde grove dennenbossen en jonge bossen op voormalige landbouwgronden in Noord-Brabant (gemeente Maashorst) en in de Kempen gemonitord, om te leren van eerder genomen maatregelen.”
Waarom daar? Dan moeten we volgens Maaike even terugkijken naar de tijd rond 1900: “Rond 1900 is in Nederland veel dennenbos aangelegd op schrale, zure zandgrond. Het hout dat deze bossen moesten opleveren, was vooral bedoeld voor de mijnbouw. Tegenwoordig kennen we geen mijnbouw meer in Nederland en veel van deze originele houtoogstbossen hebben het zwaar. Ze hebben te lijden onder verzuring, verdroging en versnippering en ontvangen teveel stikstof. De hoge temperaturen, droogte en natte perioden als gevolg van klimaatverandering vormen een extra uitdaging. Het gevolg? Een bosecosysteem dat minder vitaal is dan we zouden willen. Want: niet vitaal betekent niet goed bestand tegen de effecten van de huidige klimaatveranderingen."
Betekent dit automatisch dat het bos op die gronden verloren gaat? Nou, gelukkig niet. "Met goed bosbeheer kunnen we de vitaliteit een serieuze boost geven. Dat hebben we bijvoorbeeld afgelopen tijd actief gedaan in de Kronenbergse bossen van Gemeente Horst aan de Maas", aldus Maaike.
Lisa Raats van Bosgroep Zuid Nederland was direct betrokken bij de plannen en uitvoering in de Kronenbergse bossen: “We hebben eerst met de verschillende particuliere eigenaren, de gemeente - die ook eigenaar is - en andere stakeholders om tafel gezeten. We hebben samen gekeken naar wat nu eigenlijk de wensen voor dit gebied waren. Wat ervaren mensen als knelpunt? En wat zien we als kans? Ook deden we aardig wat onderzoek in het bos zelf naar de stand van zaken. Dat samen leidt tot een plan.”
Maaike: “In het bos kijken we hoe vitaal de bomen erbij staan en welke soorten er staan. Daarnaast kijken we naar de bodem en hoe het profiel eruitziet. Zo zagen we bijvoorbeeld dat er op sommige plekken een heel dikke strooisellaag lag bovenop een erg schrale, uitgedroogde bodem. En dat indiceert dat de bodem op die plek waarschijnlijk al ernstig verzuurd is. Bodemchemische metingen toonden dit ook aan.”
“We weten dat er in een bos van plek tot plek heel veel variatie is. Daarom doen we een screening over het hele bos, gecombineerd met metingen van de bosbodem in het laboratorium. Dankzij deze aanpak krijgen we een beeld van waar het bos goed ontwikkeld is en waar het een steuntje in de rug zou kunnen gebruiken. Want we vinden dat we alleen maar hoeven te herstellen waar het nodig is. Dus waar het goed gaat, daar laten we het gewoon goed gaan.”
Drie typen maatregelen voor herstel bosecosysteem
Lisa: “Om de basis van het bosecosysteem te herstellen, voeren we drie typen maatregelen uit. Ten eerste nemen we hydrologische maatregelen om het watersysteem te herstellen en verdroging tegen te gaan."
"Ten tweede: in bossen, waarvan de bodem nog voldoende mineralen als calcium, magnesium en kalium bevat, planten we rijkstrooiselsoorten aan. Dit zijn boomsoorten die een makkelijk verteerbaar blad hebben. Denk aan zoete kers, linde, hazelaar en gewone esdoorn, maar ook aan berk en vuilboom. De bladeren van dit soort bomen worden beter afgebroken dan die van eik of grove den. En omdat de bladeren sneller te verteren zijn, zijn de mineralen sneller beschikbaar voor planten en dieren. Een bos met meer boomsoorten is sowieso biodiverser. Een soortenrijk bos is weerbaarder tegen ziekten en plagen. In de Kronenbergse Bossen zijn tijdens het project duizenden boompjes aangeplant en die doen het heel erg goed.”
“Het derde type maatregelen is het herstellen van verzuurde en verdroogde bodems door het uitstrooien van steenmeel of kalk. De samenstelling van het steenmeel dat we uitstrooien is overigens afhankelijk van het tekort aan mineralen in de bodem. We vullen dus echt gericht de tekorten aan. Binnen het SUPERB-project hebben we in de Kronenbergse Bossen zo’n 60 hectare steenmeel uitgestrooid.”
Maaike: “Met die mix van maatregelen hopen we dat we het bos een nieuwe start hebben gegeven, zodat het zich weer veerkrachtig en gezond kan ontwikkelen. We zijn goed op weg, maar dit is nog maar het begin. We blijven de ontwikkeling in het bos monitoren, zodat we leren om de bossen nog weerbaarder en gezonder te maken.”
In december 2025 loopt het SUPERB-project officieel af. Als afsluiting van het project is op 26 juni een groot symposium georganiseerd door Bosgroep Zuid Nederland. Dit bossymposium diende als podium om alle opgedane kennis en ervaring te delen. Hierdoor kunnen ook andere onderzoekers, experts, beheerders en beleidsmakers ervan profiteren en concreet verder bijdragen aan een veerkrachtige toekomst van bossen. Meer dan tweehonderd mensen met een groen hart kwamen tijdens dit symposium bij elkaar om ervaringen en verhalen te delen, om inspiratie op te doen én om verder te kijken naar de toekomst. Het borrelde en bruiste, het schuurde en het schitterde.
Meer informatie
- SUPERB en het bossymposium - incl. de presentaties
- Artikel Betrokken eigenaren bij revitalisering in de Kronenbergse Bossen.
Uitleg over het SUPERB-project (Bron: Bosgroepen)
Tekst: Marrie Hoedelmans, Maaike de Graaf en Lisa Raats, Bosgroep Zuid Nederland
Beeld: Marrie Hoedelmans; Lisa Raats