'Wildernis in eigen land', nu met extra walvis

Grote veranderingen beginnen met groot voorstellingsvermogen. Wat was hier, in dit landschap, op deze plek? En wat zou hier weer kunnen ontstaan als natuurlijke processen weer op volle kracht kunnen draaien? Welke diersoorten hadden hier van oorsprong een rol en wat zou er gebeuren als ze weer terug zouden kunnen komen? In de derde druk van 'Wildernis in eigen land' nam Jeroen Helmer een nieuw, inspirerend hoofdstuk op. Hij dook daarvoor in het verleden van de zee: “Het vergt het uiterste van ons voorstellingsvermogen om een beeld op te roepen waarbij zowel de Noordzee als de Waddenzee wemelen van de grote walvissen. Grote walvissen van meer dan twaalf meter zouden thuishoren in diepere zeeën, afgaande op hun huidige voorkomen. Verslagen uit het verleden maken echter gewag van enorme aantallen langstrekkende potvissen, noordkapers en grijze walvissen voor de Nederlandse kust. Ook bodemonderzoek in de Noordzee en de Wieringermeerpolder, de laatste als voormalige bodem van een middeleeuwse Waddenzee, toont de ruime aanwezigheid van botten van de grijze walvis.”

Walvissen voor de kust

Door bejaging, waarvan de sporen teruggaan tot de negende eeuw, werden de walvispopulaties kleiner en kleiner. De grijze walvis komt nu nog voor in twee sterk uitgedunde populaties in de Stille Oceaan. Eén nauwelijks levensvatbare van een paar honderd exemplaren aan de oostkust van Rusland, Japan en Zuid-Korea, en één van ongeveer twintigduizend individuen langs de westkust van Alaska, Canada, de Verenigde Staten en Mexico. Zou het voorstelbaar zijn dat de grijze walvis zich herstelt en zelfs terugkeert naar de zeeën rond Nederland en België? Jeroen Helmer denkt dat het kan: “De dieren leggen indrukwekkende afstanden af tussen hun foerageergebieden bij het poolijs en hun voortplantings- en kraamgebieden in warmere wateren, in het westen van de oceaan bij Zuid-Korea en in het oosten bij Mexico. Door klimaatontwrichting trekt het poolijs zich vanaf 2009 regelmatig terug van de noordelijke kusten van Canada en Rusland. Zodoende kunnen grijze walvissen vanuit de noordelijke Stille Oceaan zowel linksom als rechtsom de Atlantische Oceaan herkoloniseren. Al minimaal zes exemplaren hebben sindsdien die routes gevolgd en zijn langs de oostkust van Amerika, de Middellandse zee en de westkust van Afrika gezien. Het lijkt slechts een kwestie van tijd dat de grijze walvis ook weer in de Noordzee en Waddenzee opduikt.”

Met name de Waddenzee lijkt nog steeds zeer geschikt voor de grijze walvis. Hij is gespecialiseerd in het foerageren op slikkige bodems, waaruit hij met name kleine kreeftachtigen filtert. Door zijn unieke bodemwoelende activiteit tijdens het voedselzoeken houdt de grijze walvis plaatselijk de bodem open. Dieren van open slib- en zandbodems, zoals zandspiering, diverse platvissen, wormen en kleine kreeftachtigen zoals garnalen, profiteren van de situatie. Er ontstaat zo een bonte afwisseling van open zand- en slibbodems met zeegrasvelden en riffen die zijn opgebouwd door zandkokerwormen of schelpdieren.

“Met zijn duizenden kilo’s poep per dier per dag levert de walvis een substantiële bijdrage aan de voeding van de kiezelwieren en het fytoplankton die de basis van het voedselweb vormen. Zo organiseert de grijze walvis ook weer zijn toekomstige voedsel.”

Vertalingen

'Wildernis in eigen land' is al door honderden mensen gekocht en gelezen. Met vijf vertalingen door Europese rewilding-organisaties in voorbereiding (Duits, Kroatisch, Portugees, Italiaans en Bulgaars) zullen ook buiten 'eigen land' nog vele lezers geïnspireerd raken door de mogelijkheid om rijke ecosystemen te herstellen door natuurlijke processen weer op gang te helpen.

Meer informatie 

• 'Wildernis in eigen land' is genomineerd voor de verkiezing tot Natuurboek van het jaar en staat op de longlist voor de prijs. 
• De derde druk is behalve met een extra hoofdstuk over de walvis ook uitgebreid met een handig register. Het boek is verkrijgbaar in de boekhandel. Online bestellen? Steun het werk van ARK!

Tekst: ARK Rewilding Nederland
Beeld: Twan Teunissen; Jeroen Helmer