Late hommels in het Meetnet Hommels

Vooral in het vroege voorjaar vallen de zoemende hommelkoninginnen op die de eerste voorjaarsbloemen bezoeken. Zij zullen kort daarop een nest stichten waarna hun werksters de bloemen in lente en zomer bezoeken. Sommige soorten zijn ‘vroege’ soorten, zoals de weidehommel en boomhommel. Hun levenscyclus is voor juli al voltooid. Andere soorten, zoals de steenhommel, vliegen met name in de zomer. Een aantal zeldzame soorten vliegt juist laat in de zomer waardoor zij ook nog in het begin van de herfst te zien zijn. De akkerhommel is van vroeg tot laat te zien en is in Nederland de meest talrijke en wijdverspreide hommelsoort. 

Akkerhommel

In de meeste gebieden is de akkerhommel de meest talrijke soort, met name in augustus en september. De akkerhommel is vrijwel de enige algemene soort die tot in oktober doorvliegt. De soort is een generalist: ze bezoekt allerlei verschillende soorten planten. Toch heeft zij ook een voorkeur. Ze bezoekt het liefst diepe bloemen met haar lange tong.

De akkerhommel is herkenbaar aan het oranjebruin behaarde borststuk in combinatie met de opvallend oranjebruin behaarde achterlijfspunt. Er is veel variatie binnen deze soort, waardoor er akkerhommels zijn met alleen zwarte haren tussen borststuk en achterlijfspunt, of veel lichte haren met slechts enkele zwarte haren. Er zijn altijd minstens enkele zwarte haren aanwezig op het achterlijf.

Bijgaande grafiek laat zien dat de hoogste aantallen akkerhommels in de nazomer te zien zijn. In die grafiek is ook te zien dat in 2025 de getelde aantallen akkerhommels in het Meetnet Hommels wat hoger waren dan de gemiddeld getelde aantallen in 2018 tot en met 2024.

Heidehommels in Drenthe

In tegenstelling tot de akkerhommel heeft de heidehommel een sterke voedselvoorkeur. Ze bezoekt namelijk dopheide en struikheide, aangevuld met diverse andere plantensoorten die voorkomen in haar leefgebied, zoals rolklaver. Ze komt in Nederland vrijwel alleen voor op natte heideterreinen in Drenthe. Doordat de natte heide laat in bloei komt, is de vliegtijd van deze soort ook laat. Daardoor kunnen heidhommels ook in oktober nog aangetroffen worden.  Bezoek je de komende tijd een heideveld in Drenthe, dan kun je deze hommel nog tegenkomen. Herkenning van deze soort is niet gemakkelijk vanwege de gelijkenis met lichte vormen van de akkerhommel. Stagiair Ilko Sijbesma heeft een video gemaakt met uitgebreide informatie over de heidehommel: voorkomen, ecologie en herkenning. In 2019 werd de heidehommel herontdekt in Overijssel. Er vond dat jaar uitgebreid onderzoek plaats naar deze hommelsoort. 

Zandhommel: Haringvliet en Biesbosch

Ook de zandhommel is een hommelsoort die relatief laat in het jaar vliegt. Maar ze heeft hele andere voorkeuren dan de heidehommel. De zandhommel komt voor in open, bloemrijke gebieden in de Biesbosch en rond het Haringvliet, zoals op het eiland Tiengemeten. De zandhommel is niet opvallend, maar wel kenmerkend gekleurd. Ze heeft een geheel strokleurige bontjas, met donkere haren op het midden van het borststuk. De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar deze bedreigde hommelsoort, zoals naar de voedselvoorkeuren, en er is een beschermingsplan opgesteld voor de zandhommel. Ook van deze hommel is de informatie gebundeld in een video.

Meetnet Hommels

Het Meetnet Hommels is gestart in 2018 om meer inzicht te krijgen in de aantalsontwikkelingen van de verschillende hommelsoorten in Nederland. Het was namelijk helemaal nog niet bekend hoe het ging met de verschillende soorten. Nemen ze toe, of af? Om hier achter te komen tellen vrijwilligers eenmaal per maand hommels op vaste telroutes, verspreid over het hele land. Op deze manier kunnen straks betrouwbare aantalstrends bepaald worden voor de verschillende soorten. In 2025 bestaat dit meetnet uit meer dan 550 telroutes, verspreid over het hele land. Kenners van hommels tellen de aantallen per hommelsoort. Beginners tellen alleen het totaal aantal hommels dat ze zien. Door middel van een online cursus en excursies worden beginnende tellers opgeleid om de hommelsoorten te leren herkennen. Nieuwe tellers en telroutes zijn van harte welkom.

Meer informatie

• Meer informatie over het Meetnet Hommels.
• Aanmelden als teller kan door ons een bericht te sturen.
• Het Meetnet Hommels is onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring. Het wordt gecoördineerd door EIS Kenniscentrum Insecten en De Vlinderstichting, in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Tekst: Dominic Dijkshoorn en Johan van 't Bosch, EIS Kenniscentrum Insecten
Beeld: Pieter Haringsma (leadfoto: werkster van de akkerhommel op lavendel); Meetnet Hommels; Dominic Dijkshoorn