Niet eerder vertoonde pimpelmezeninvasie in Nederland

Met name in het weekend van 18 en 19 oktober ging het los met pimpelmezen. In dit weekend werd het oude dagrecord van het aantal langstrekkende pimpelmezen bijna vervijfvoudigd! Het vorige record werd gevestigd op telpost Westenschouwen (Zeeland) op 28 oktober 2021. Het ging toen om ruim 11.000 pimpelmezen. Op 18 oktober 2025 werden op Vlieland (Friesland) ruim 50.000 pimpelmezen geteld. Volgens de tellers is dat een voorzichtige schatting, vermoedelijk vlogen er veel meer langs. Op dezelfde dag werden in ieder geval op Texel (Noord-Holland) en Ameland (Friesland) vergelijkbare situaties vastgesteld, met tienduizenden langstrekkende pimpelmezen. Dit maakt het aannemelijk dat er enkele honderdduizenden pimpelmezen rondvlogen in het noordelijke kustgebied. Ook zuidelijker van de Waddeneilanden vlogen – zij het iets minder extreem – tienduizenden pimpelmezen langs de westkust. In de figuur hieronder is duidelijk te zien dat met name de kustgebieden overspoeld werden. De rust is nog niet volledig weergekeerd, want ook deze week worden nog duizenden pimpelmezen waargenomen, bijvoorbeeld vanaf telpost Westenschouwen (Zeeland).

Herkomst

Dat sprake was van een in de afgelopen decennia niet eerder vertoonde pimpelmezeninvasie, moge duidelijk zijn. Dit roept twee vragen op: waarom zien we zoveel pimpelmezen in Nederland en waar komen ze vandaan? Te beginnen met de herkomst van de vogels. Medio september gingen in de vogelaarswereld al berichten rond over hoge aantallen pimpelmezen in Estland. Op 18 september vlogen er namelijk ruim 32.000 vogels – een nationaal record voor Estland – in zuidwestelijke richting langs Matsalu, zo’n 1200 kilometer ten noordoosten van Nederland. Een eerste hint voor de herkomst. Daarnaast zijn er in Nederland veel elders geringde pimpelmezen in de netten van vogelringstations beland. Door het aflezen van hun ringen kon worden vastgesteld waar deze vogels oorspronkelijk geringd zijn. Tussen de bijna 2500 pimpelmezen die op 18 oktober op Vlieland gevangen werden, zaten vijftien geringde exemplaren. Daarvan zijn er zeven in Litouwen, vier in Rusland, twee in Duitsland, één in Frankrijk en één in België geringd. Ook op andere Nederlandse ringstations werden met name ringen uit Litouwen en Rusland afgelezen. Op basis van deze ringgegevens en de trekbewegingen in Estland mag worden aangenomen dat het merendeel van de pimpelmezen uit West-Rusland en de Baltische Staten komt.

Reproductie en voedselschaarste

Invasies van pimpelmezen uit Noordoost-Europese regionen komen vaker voor in Nederland, waarbij de laatste noemenswaardige pimpelmezeninvasie dateert uit 2021. Invasies van vogels in het najaar hebben bijna altijd te maken met voedseltekorten, waardoor vogels die kunnen wegtrekken hun heil elders zoeken. De combinatie van een milde winter en een droge zomer kan bij mezen zorgen voor een goede overleving en groot broedsucces. Als deze omstandigheden zich meerdere jaren herhalen, is de kans groot dat er uiteindelijk zoveel pimpelmezen zijn dat voedselschaarste ontstaat. Hoe de situatie in de broedgebieden in de Baltische Staten en West-Rusland precies is geweest, hebben we niet kunnen nagaan, maar het lijkt aannemelijk dat deze omstandigheden dit najaar voor flinke verplaatsingen van pimpelmezen uit het oosten zorgen. Mede op basis van de ringgegevens lijkt een westzuidwestelijke vliegrichting de meest gekozen route.

Slechte vliegers

Pimpelmezen zijn geen goede vliegers en migreren langzaam, omdat ze veelal van bosje naar bosje vliegen. De Noordzee vormt dan ook een fysieke barrière, wat kan verklaren waarom we van de ene op de andere dag in Nederland overspoeld werden met pimpelmezen die niet verder vlogen. Dat bleek ook wel uit de wisselende vliegrichtingen: ze werden zowel noord- als zuidwaarts waargenomen. De enorme invasie van 2025 lijkt dus een opeenstapeling van verschillende factoren en resulteerde in niet eerder vertoonde taferelen van luchten en tuinen vol pimpelmezen.

Tekst: Thijs Glastra, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Beeld: Trektellen; Thijs Glastra