Grote karekiet helpen? Het kan wel!

De grote karekiet is bij veel liefhebbers vooral bekend vanwege zijn explosieve zang. Waar de kleine karekiet zachtjes, maar oeverloos kan ‘karre-karre-kiet-kiet-kieten’, heeft de grote karekiet veel kortere – en vooral keiharde – uitroepen: ‘KARRE-KARRE-KIET-KIET’!

“Van zijn uiterlijk moet hij het in ieder geval niet hebben,” erkent liefhebber Jan van der Winden, onderzoeker bij het Lowland Ecology Network. Maar de levenswijze van de grote karekiet is wel weer geweldig fascinerend, vindt hij. “Het is bijvoorbeeld een polygame vogel. De vrouwtjes doen echt moeite om de mannen aan hén te binden, en niet aan de buurvrouw. Vaak vinden we extreem hoge, langgerekte nesten. Dan weet je: die zijn gemaakt door een vrouwtje dat extra aandacht probeert te trekken van een mannetje, zodat hij vooral háár jongen komt voeren in dat mooie, grote nest!”

Ambassadeur van het moeras

Hoe fascinerend ook, toch is het verhaal van de grote karekiet veel breder dan dat. Van der Winden: “De grote karekiet staat voor een compleet landschap, met stevig stromingsriet, waar ook soorten als de woudaap in kunnen broeden. Die zijn we de laatste jaren ook al enkele keren als broedvogel tegengekomen in het riet dat we voor de grote karekiet beschermden.”

Scepsis overwonnen

“Aan het begin van het project voor de grote karekieten was er veel scepsis in het veld,” herinnert Van der Winden zich. “Het riet dat de karekieten nodig hebben, krijg je niet zomaar terug, dat was de overheersende gedachte. Inmiddels weten we dat het heel goed mogelijk is om het stevige stromingsriet, waar de grote karekiet graag in broedt, te beschermen en zelfs te herstellen.”

Rasters helpen

In Nederland komt maar één soort inheems riet voor, maar dan wel in verschillende vormen. Dat varieert van ‘landriet’ op droge bodems tot ‘stromingsriet’ dat in water tot een meter diep groeit. Van der Winden: “Door de invloed van wind, golven, stroming en veel voedingsstoffen, groeit dat hoge riet in een mozaïek in diep water, waar de karekieten graag leven.”

Grazers weren

Mede uit onderzoek met gezenderde vogels is duidelijk geworden, dat het tekort aan broedgelegenheid de zwakste schakel is in het leven van de ‘Nederlandse’ grote karekiet. Het grootste probleem is het gebrek aan moerassen en meren, met een zeer gevarieerd waterpeil van 50 centimeter tot 200 centimeter. De vraat van herbivoren, zoals ganzen, remt de hergroei van riet in de wateren met weinig dynamiek.

“Het is een misvatting dat die ganzen alleen jong riet eten”, benadrukt Van der Winden. “Ook ouder riet wordt te grazen genomen. Maar door rasters te plaatsen, blijken we grazers effectief uit het riet te kunnen houden. Op die manier hebben we op verschillende plekken in ons land de achteruitgang van de grote karekiet tot stilstand kunnen brengen.”

Niet alleen ganzen

Van der Winden waakt ervoor om grazende ganzen de enige schuldige partij te maken in het verhaal van de bedreigde grote karekieten. “Er zijn veel meer grazers die riet lusten. In de jaren zeventig en tachtig waren het bijvoorbeeld vooral muskusratten die de rietkragen aantastten. Er zijn ook insecten, zoals de rietstengelboorder, die in een seizoen korte metten kunnen maken met een compleet rietveld.”

Nieuw leefgebied maken

Van der Winden stelt dat je het riet langdurig moet beschermen, om het werk niet voor niets te laten zijn. “Op plekken waar rasters waren beschadigd, bijvoorbeeld door ijsgang, en ze niet op tijd werden gerepareerd, zagen we dat ook oudere rietkragen snel verdwenen.” Onderhoud is dus het devies. Het blijkt ook goed mogelijk om compleet nieuw leefgebied te creëren. In de Delta Schuitenbeek, in het randmeer tussen Putten en Nijkerk, is jaren terug een vooroever aangelegd. Pas toen daar ook rasters werden geplaatst, ontstond uit het niets een rietveld. Ook daar broeden inmiddels grote karekieten.

Aan de slag

Inmiddels heeft het project van Vogelbescherming Nederland voor de grote karekiet al op verschillende plaatsen tot nieuwe initiatieven geleid. Zo heeft de provincie Noord-Holland in de Vechtplassen rasters geplaatst, om nieuwe velden met stromingsriet te realiseren. Ook in de Randmeren in de Flevopolder heeft Rijkswaterstaat op verschillende plekken riet beschermd.

“We moeten er wel voor waken dat we niet op te grote schaal rasters in het riet gaan plaatsen. Dat zou de passeerbaarheid voor andere dieren in gevaar brengen. Maar door gericht op voedselrijke plekken riet te beschermen, kun je de grote karekieten en andere moerasvogels écht helpen,” aldus Van der Winden.

Verdere groei mogelijk

In een tiental Natura 2000-gebieden is de grote karekiet een zogeheten doelsoort. In vier van die gebieden – het Zwarte Meer, Ketelmeer & Vossemeer, Veluwerandmeren en de Oostelijke Vechtplassen – zijn gerichte maatregelen genomen om de grote karekiet te beschermen. Uitgerekend in die gebieden is de populatie nu stabiel of zelfs licht groeiend.

“Ook buiten die gebieden is het volgens mij heel goed mogelijk om de aantallen grote karekieten weer te laten groeien in de komende jaren,” zo stelt Van der Winden op basis van zijn onderzoek. Dat geeft hoop en is nodig om de grote karekiet definitief uit de gevarenzone te halen. Op basis van de 'Leidraad beheer en bescherming grote karekiet' kunnen terreinbeheerders nu heel gericht aan het werk.

Dank

Het onderzoek naar de bescherming van de grote karekiet was niet mogelijk geweest zonder de giften van leden van Vogelbescherming en de volgende fondsen en stichtingen:

• Barbara Eveline Keuning Stichting via Cultuurfonds (2015).
• Cultuurfonds (2015, 2019).
• Stichting Zabawas (2019).
• Ars Donandi, Tringa fonds (2017, 2018, 2019, 2020).
• J. E. Jurriaanse Stichting (2023).

Meer informatie

• Download de Leidraad beheer en bescherming grote karekiet (pdf: 3,2 MB).

Tekst: Rob Buiter, Vogelbescherming Nederland
Beeld: Jankees Schwiebbe (leadfoto: een zingende grote karekiet); Koos Dansen