Nieuwe film: Sociaal slapen bij kiekendieven
Harrier Conservation InternationalSlaapplaatsen van kiekendieven hebben iets spannends. Als vogelteller sta je bij een akker, een heideveld of een savanne, en je observeert en noteert alle vogels die een voor een naar beneden duiken. Maar wat doen die vogels daar op de grond de hele nacht? En waaróm slapen ze samen? Het interessante is ook dat ze dit het hele jaar door doen.
Het samen slapen van vogels biedt duidelijke voordelen: een groep ziet gevaar eerder aankomen, en het kost minder energie om dicht bij elkaar te rusten. Toch vermoeden we dat slaapplaatsen van kiekendieven méér zijn dan veilige rustplekken. Ze zouden wel eens een belangrijke rol kunnen spelen als ecologische knooppunten in het landschap.
Sociaal slapen: meer dan veiligheid
Samen slapen hangt mogelijk ook samen met subtiele vormen van verbondenheid tussen individuen en zelfs tussen soorten, zonder dat er direct voordeel zichtbaar is – oftewel ‘sociaal slapen’. De sociale betekenis van slaapplaatsen is tot dusverre echter nauwelijks onderzocht. De meeste tellingen leveren mooie aantallen op, maar verklaren weinig over de interacties tussen individuen of soorten.
Om dit fenomeen te ontrafelen is goede monitoring onmisbaar. Maar tellen is nog niet zo eenvoudig: het vereist timing, aandacht, samenwerking en kennis van gedrag. En hoe kunnen tellingen zó worden uitgevoerd dat ze niet alleen leuke getallen geven, maar ook wetenschappelijk relevant zijn?
Met onze nieuwe handleiding (pdf: 2,0 MB) geven we een eerste aanzet, om meer uit slaapplaatstellingen te halen.
Film en handleiding nemen je mee het veld in
De nieuwe instructiefilm – een productie van CinemaHut – laat zien hoe ervaren tellers te werk gaan. De kijker loopt mee in het veld en krijgt uitleg over herkenning, telstrategieën en typische valkuilen.
Kiekendieven en slaapplaatsen - vanuit een ander perspectief (Bron: Harrier Conservation International)
De bijbehorende handleiding gaat dieper in op methodiek en interpretatie en maakt duidelijk dat er internationaal nog veel te winnen is aan kennis over sociaal slapen, een onderbelicht onderdeel van de kiekendief-ecologie.
Wij zien het doorgronden van slaapplaatsen als een van de grootste uitdagingen in het onderzoek naar kiekendieven. Over voedselkeuze, trek en broedsucces weten we inmiddels veel; over sociaal slapen weten we opvallend weinig. Een beter begrip daarvan kan nieuwe inzichten bieden in het voortbestaan van deze soorten.
Vuistregels voor betere tellingen
In de handleiding geven we onder meer deze praktische adviezen:
- Tel bij voorkeur in de avond, dan zijn de resultaten het betrouwbaarst.
- Wees minstens twee uur vóór zonsondergang op de telplek, zeker bij helder weer.
- Verken vooraf de jachtgebieden om voorverzamelplaatsen te vinden.
- Werk met twee à drie tellers en verdeel de taken duidelijk.
- Realiseer je dat tellingen relatief zijn, nooit absoluut.
- Maak veldfoto’s om waarnemingen later te kunnen controleren.
- Noteer waar mogelijk om welke soort kiekendief het gaat, welke leeftijd en geslacht.
Een verslavende tak van sport
Wie structureel tijd besteedt aan slaapplaatsen, wordt vaak beloond: in Nederland kun je de vier Europese kiekendievensoorten observeren, en wie verder kijkt, bijvoorbeeld naar India of Senegal, kan nog meer spectaculaire soorten zien. Wat gelijk blijft: vogels volgen zelden een vast patroon. Ieder individu heeft zijn eigen gewoontes. Door veel te observeren, leer je ‘jouw vogel’ herkennen.
Maar slaapplaatstellingen zijn niet alleen nuttig, ook buitengewoon verslavend. Groepjes roofvogels tegen een bloedrode lucht, een smelleken dat laag voorbij flitst, de roep van een waterral of duizenden ganzen die invallen. Het levert onvergetelijke momenten op voor elke teller. Zelfs het ontdekken van één enkele vogel op een nieuwe plek kan al een triomf zijn.
Een uitnodiging aan vogelminnend Nederland
Wij hopen dat de film en handleiding nieuwe tellers inspireren en bijdragen aan meer gestandaardiseerde methoden. Alleen door samen te werken – nationaal en internationaal – kunnen we de ecologie achter slaapplaatsen beter begrijpen. De vogels verdienen het, en de natuurbeleving die het oplevert is pure winst.
De handleiding (pdf: 2,0 MB) en instructiefilm zijn ook te vinden op de website van Harrier Conservation International.
Tekst: Ben Koks, Arjan Bode & Sjoerd Sipma, Stichting Harrier Conservation International
Infographics: Jan F. Faber
Foto’s: Sjoerd Sipma; Ben Koks
De film kwam tot stand met steun van het Cultuurfonds