De opvallende opmars van de opgeschoven Ovaalronde krab

We leven met kleurcodes in Nederland. Begin oktober hadden we vanwege storm Amy al code geel, op donderdagmiddag 23 oktober vanwege storm Benjamin zelfs code oranje. "Echt een harde storm," aldus de weermensen. De veerdienst in Vlissingen ging dicht, mensen op het strand woeien bijna om. Oppassen en binnen blijven was het advies. Amy veroorzaakte schade, de schade van Benjamin viel achteraf wel mee. Voor de mens dan – in zee is stormschade een ander verhaal.

Stinkende troep

Wie enkele dagen na storm Amy vanuit Wijk aan Zee-Velsen Noord over de Reyndersweg naar 'het einde' rijdt, ruikt al op de parkeerplaats een enorme, stinkende rotte vislucht. Eenmaal op het strand is duidelijk waar die vandaan komt: een dik pak aanspoelsel met honderdduizenden dode zeesterren. Ook diverse media kregen er lucht van. Hier bij de Noordpier is Tata Steel vlakbij, maar ruiken doe je die niet meer. Verderop komt een zeehond uit de branding, de mensen laten die met rust, zoals het hoort. Behalve zeesterren had Amy nog extreem veel meer aangevoerd. Dode platvissen, scheermessen, otterschelpen, strandschelpen en heel veel andere schelpdieren en organismen. Er liggen ook krabben en resten daarvan. Daartussen een krab die je pakweg tien jaar geleden niet op onze stranden zag. Een nieuwkomer met een nogal lange en ingewikkelde wetenschappelijke naam: Atelecyclus undecimdentatus. De Nederlandse naam is Ovaalronde krab. 

Pas een paar jaar

In oudere boeken over de Nederlandse kust zoek je de Ovaalronde krab tevergeefs. Pas in januari 2017 werd op Ameland met zekerheid een compleet exemplaar herkend. Toen kreeg de soort ook een Nederlandse naam, naar het meer ovaalronde rugschild in vergelijking met de Cirkelronde krab (Atelecyclus rotundatus). Na het Amelandse exemplaar volgden vondsten langs de Noord- en Zuid-Hollandse kust. Later bleken al eerder schildjes en resten gevonden, die aangezien waren voor de Cirkelronde krab. Tussen 2017 en 2021 bleef het aantal exemplaren laag. Daarna begon een opvallende opmars. Tussen 2021 en 2025 heeft de Ovaalronde krab het hele kustgebied gekoloniseerd.

De leden van het landelijke Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP), een gerenommeerd, door Leidse biologen opgericht citizen science-monitoringproject dat gegevens levert aan het landelijke Netwerk Ecologische Monitoring (NEM), tellen al vijftig jaar op een gestandaardiseerde manier de organismen – en resten daarvan – die aanspoelen. Langs de gehele kust zijn tientallen onderzoekstrajecten, de database is enorm. Inmiddels worden het hele jaar door vervellingshuidjes gezien en af en toe ook complete Ovaalronde krabben. Met name in het najaar, na harde wind en storm, spoelen grote aantallen aan. Nu en dan zijn ook zeer verse en nog levende dieren te vinden. De meeuwen zijn daar erg blij mee. 

Herkennen

De Ovaalronde krab is gemakkelijk te herkennen. Het dier lijkt alleen op de Cirkelronde krab, die in ons kustgebied heel zeldzaam is. De verschillen tussen beide soorten vind je in Zoekbeeld, de nieuwsbrief van Stichting ANEMOON. Het rugschild is, zoals de naam aangeeft, breed-ovaal. In de literatuur staan als afmetingen 64 bij 49 millimeter genoemd (maar zie hieronder, bij impact en grootte!). De kleur is grijswit met rozebruin. Vaak heeft het schild een opvallend rozerood vlekkenpatroon. Het korrelige schild is door vage groeven in regionen verdeeld. Behalve drie tanden tussen de ogen, staan op de zijrand negen tot elf regelmatig gekartelde tanden (het 'ūndecim' in de wetenschappelijke naam geeft het Latijnse cijfer XI aan). De antennen zijn matig lang en kunnen onder het schild verborgen worden. De schaarpoten zijn kort, breed en iets afgeplat, alle poten zijn sterk behaard. De zwarte schaarpunten vormen een goed extra herkenningspunt. De buikzijde is eveneens behaard. Het omgeklapte achterste deel (abdomen) is lang en smal. Bij het mannetje is het nog wat smaller en delen van de segmenten zijn met elkaar vergroeid. Het derde paar maxillipeden – het paar platte pootjes dat de mondopening afdekt – verschilt ook tussen de beide Atelecyclus-soorten.

Opgeschoven soort

In het krabbenboek van Adema (1991) worden nog geen vondsten van de Ovaalronde krab uit ons land genoemd. Het aangegeven verspreidingsgebied zou lopen van de oostelijke Atlantische Oceaan, vanaf Trébeurden (Bretagne) tot Senegal en de Middellandse Zee. Hayward en Ryland (1998) noemen deze soort in hun standaardwerk over de Mariene fauna van Noordwest-Europa 'a rare species reported from the English Channel south to West-Africa'. Inmiddels is duidelijk dat we te maken hebben met een 'zuidelijke opschuiver', die het verspreidingsgebied in noordelijke richting aan het uitbreiden is. Willems & Waser (2025) komen tot dezelfde conclusie. Deze opschuivende trend zien we de laatste jaren ook bij andere van oorsprong meer zuidelijke soorten. Dit geldt onder andere voor de imposante Grote spinkrab (Maja brachydactyla) en voor de Hoekige krab (Goneplax rhomboides), die vooral voor de kust van de Waddeneilanden voorkomt.

Benjamin: opnieuw honderden

Eind november 2025 onderzochten leden van het SMP het monitoringstraject op het strand bij IJmuiden. Dit keer had storm Benjamin het kustgebied beroerd. Halverwege de hoog- en laagwaterlijn lag veel 'bodemspul': afgerolde stukken veen en verzadigd hout, met ertussen bosjes hydropoliepen, scheermessen, tepelhorens, fuikhorens en andere soorten. Dit keer waren er weinig of geen complete zeesterren en van geur was geen sprake, de wind stond ook gunstig voor wat betreft Tata Steel. Opnieuw werden ruim honderd exemplaren geteld van de Ovaalronde krab. Wat dit keer opviel was het geringe aantal andere mariene kreeftachtigen. Slechts een of enkele schildjes of poten van de Breedpootkrab, Helmkrab, Fluwelen-, Gewone- en Grijze zwemkrab. Geen Blaasjeskrab of Strandkrab. Slechts één exemplaar van de sterk afgenomen Gewone heremiekreeft in een tepelhoren. Dat bracht een nu nog premature en vooral filosofische vraag naar voren over de impact van de opmars. Zou de toegenomen Ovaalronde krab op den duur kunnen zorgen voor verdringing van andere kreeftachtigen voor de kust?

Impact en grootte

Een plotselinge opkomst van een nieuwe soort kan gevolgen voor de inheemse fauna hebben. Al was het maar vanwege voedsel- en ruimteconcurrentie. Van Ovaalronde krabben wordt gezegd dat ze soms agressief zijn naar andere krabben. Het zijn vooral aaseters en opruimers van kadavers ('scavengers') die echter ook actief kleine kreeftachtigen vangen. Ze leven op wat grotere afstand van de kust. Als diepte wordt 30 meter opgegeven. Langs de Nederlandse kust is dat, gezien de aantallen die aanspoelen, misschien anders, zelfs storm woelt de bodem hoogstens tot de twintigmeterdieptelijn om. Opvallend is verder dat het waarnemers opvalt hoe groot de dieren bij ons inmiddels worden. Het eerstgevonden dier van Ameland had een schild van 62 bij 48 millimeter. In het recent bij IJmuiden bekeken materiaal waren schilden aanwezig van 8 centimeter of meer, ten minste een met een breedte van 8,4 centimeter. Duidelijk groter dus dan in de literatuur aangegeven maximale breedten, die tussen grofweg 6,3 en 7 centimeter liggen. 

Oorzaak

Als oorzaak van de opmars in noordelijke richting wordt vooral gekeken naar het warmer worden van het zeewater door de klimaatopwarming. Ook de aanwezigheid van 'nieuw' hard substraat door de windmolens in het zandgebied nabij de kust, wordt in verband gebracht met het opschuiven. Ze kunnen als 'stepping stones' fungeren voor soorten die zich graag tussen hard substraat ophouden. Ovaalronde krabben leven ingegraven in de bodem, met alleen de ogen en antennes zichtbaar, maar ze komen ook voor nabij hard substraat, waartussen ze zich kunnen verschuilen.

Toekomst

Hoe de opmars van de Ovaalronde krab verder zal gaan is op dit moment niet bekend. Het is zeker niet uitgesloten dat de soort zich nog verder noordwaarts zal uitbreiden. Duidelijk is in elk geval dat de dieren het bij ons naar hun zin hebben en genoeg voedsel vinden om door te groeien, zowel qua afmetingen als qua aantallen en mogelijke verdere verspreiding.

Oproep

We roepen iedereen op waarnemingen van de Ovaalronde krab door te geven, liefst met foto's. Waarnemers van het Strandaanspoelsel Monitoring Project gebruiken de SMP-webapp, duikers betrokken bij het Monitoringproject Onderwater Oever, die ook duiken naar wrakken in de Noordzee, gebruiken de ANEMOON-invoerapp. 

Alleen met systematische waarnemingen, waarbij ook wordt vastgelegd of een soort niet is waargenomen, zijn betrouwbare populatietrends te berekenen. Losse waarnemingen kunnen ook worden doorgegeven via Waarneming.nl. 

Tekst: Adriaan Gmelig Meyling, Rykel de Bruyne en Alie Postma, Stichting ANEMOON
Beeld: Rykel de Bruyne (leadfoto: bij Wijk aan Zee aangespoeld exemplaar van de Ovaalronde krab); Alie Postma; Stichting ANEMOON