Gierzwaluwen in radardata: een verrassende ontdekking
Bericht uitgegeven door het KMI [land] op [publicatiedatum]
Met het zomerse weer van de laatste dagen zijn Gierzwaluwen opnieuw volop actief. Op zoek naar insecten scheren ze pijlsnel door het luchtruim. Wie ze niet kent van het gierende geluid dat ze in de stad veroorzaken, kent hen als absolute vliegkampioenen. Afgezien van de korte broedperiode, vliegt deze soort vrijwel het gehele jaar door: voedsel verzamelen, paren, zelfs slapen doen ze in vlucht.
Wat eveneens uniek is aan de soort, is dat ze ‘s nachts tot op grote hoogtes vliegen, tot wel 2,5 km hoog. We weten al langer ze dit gedrag vertonen tijdens de avondschemering. Op 12 juni rapporteerde het KMI echter op haar website www.meteo.be over een recent onderzoek, waarbij wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) ontdekten dat dit scenario zich ook tijdens de ochtendschemering voordoet. Tot die verrassende ontdekking kwam men dankzij het gebruik van de weerradar van het KNMI in De Bilt. Hetzelfde team gebruikt ook de radars van het KMI in Wideumont en Jabbeke om ornithologisch onderzoek te verrichten.
Dankzij de samenwerking met de UvA en het KNMI beschikt nu ook het KMI over geschikte tools voor automatische en interactieve vogeldetectie in radardata. Het beeld hieronder is een weergave van de vogeldichtheid in de nacht van 6 op 7 juni 2013, op basis van de radar in Wideumont. Op de x-as wordt de tijd weergegeven; op de y-as de hoogte in km.
De volle verticale lijnen in de figuur geven het tijdstip aan van zonsondergang en zonsopgang; de stippellijnen markeren het begin en einde van resp. de civiele en nautische* schemering. De verhoogde dichtheden tot 2,5 km hoog die optreden vlak na zonsondergang en vlak voor zonsopgang worden veroorzaakt door de klimvluchten van gierzwaluwen. In de onderste luchtlagen is de vogeldichtheid mogelijk gecontamineerd met insecten. De extractie van deze informatie uit de radardata vereist een speciale behandeling van de data; de vogels zijn niet of nauwelijks waarneembaar op de operationele neerslagbeelden die het KMI met de radars genereert.
De ontdekking dat de klimvluchten ook in de vroege ochtend plaatsvinden maakt de Gierzwaluw alleen maar mysterieuzer, er werd immers verondersteld dat de avondvluchten een functie hadden in de slaapcyclus van de beestjes. De nieuwe ontdekking kan er echter op wijzen dat dit gedrag eerder dient om specifieke informatie in te winnen, bijvoorbeeld over de atmosferische condities. Hierdoor zijn de vogels mogelijk in staat om een voorspelling te maken van het toekomstige weer. Adequaat hierop inspelen is voor gierzwaluwen essentieel; voor hun voedselvoorziening zijn zij immers volledig afhankelijk zijn van vliegende insecten, die uitsluitend te vinden zijn in goede weersomstandigheden. Zo blijken gierzwaluwen niet eens zo'n verre collega's van de weersvoorspellers van het KMI!
Tekst: Maarten Reyniers (KMI)
Figuur: KMI
Foto: Raymond De Smet
* De civiele schemering is de periode van de schemering waarbij de zon minder dan 6° onder de horizon staat; bij nautische schemering staat de zon tussen de 6° en 12° onder de horizon.
De Nederlandse studie is verschenen in het vakblad Animal Behaviour met als titel “Twilight ascents by Common Swifts, Apus apus, at dawn and dusk: acquisition of orientation cues?”, door dr. Adriaan M. Dokter en zijn team.