Eurazische lynx - eenmalig gebruik

Radioactieve lynxen in Tsjernobyl

5-AUG-2014 - Tsjernobyl, de naam staat onuitwisbaar in ons collectieve geheugen gegrift als de plaats waar een van de grootste kernrampen uit de geschiedenis plaatsvond. Over het precieze aantal slachtoffers en de langetermijngevolgen voor het omringende gebied en de rest van Europa bestaat heel wat discussie, maar de ramp heeft zonder twijfel een grote impact gehad op het gebied rond de stad. Toch zijn er ook positieve effecten van de catastrofe. De natuur rond Tsjernobyl bloeit als nooit tevoren, en vooral voor grote roofdieren is het een waar toevluchtsoord. De paradox van Tsjernobyl.

Bericht uitgegeven door Natuurpunt [land] op [publicatiedatum]

Tsjernobyl, de naam staat onuitwisbaar in ons collectieve geheugen gegrift als de plaats waar een van de grootste kernrampen uit de geschiedenis plaatsvond. Over het precieze aantal slachtoffers en de langetermijngevolgen voor het omringende gebied en de rest van Europa bestaat heel wat discussie, maar de ramp heeft zonder twijfel een grote impact gehad op het gebied rond de stad. Toch zijn er ook positieve effecten van de catastrofe. De natuur rond Tsjernobyl bloeit als nooit tevoren, en vooral voor grote roofdieren is het een waar toevluchtsoord. De paradox van Tsjernobyl.

26 april 1986, in kernreactor nummer 4 van de kerncentrale van Tsjernobyl wordt een test uitgevoerd. De test loopt mis: een explosie blaast het 2 000 ton zware dak van de reactor en er breekt brand uit. Een grote wolk met radioactief materiaal komt in de atmosfeer terecht en wordt door de wind naar het noorden en noordwesten gedreven. Door late berichtgeving en minimalisering van de omvang van de ramp worden er onvoldoende beschermende maatregelen getroffen. De schattingen over het aantal slachtoffers lopen uiteen: sommige bronnen spreken van 200.000 doden, andere houden het op 9 000. Volgens een aantal onderzoeken zouden zelfs vandaag nog mensen sterven als gevolg van straling die bij de ramp vrijkwam.

Om tegen te gaan dat er nog meer straling vrijkomt, werd een sarcofaag rond de reactor gebouwd. Bovendien werd in een straal van dertig kilometer rondom de rampsite een vervreemdingszone aangelegd: bewoners werden geëvacueerd en het gebied werd verboden terrein. De grenzen worden bewaakt door speciale eenheden van het Oekraïense Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Grenswacht van Oekraïne. Dankzij deze totale afwezigheid van mensen heeft de natuur in het gebied een sterke boost gekregen. De verlaten huizen en boerderijen veranderden terug in bossen en moerassen en de zoogdieren namen het roer over van de mens. De soortendiversiteit ligt merkelijk hoger binnen de verboden zone dan erbuiten. Populaties van edelhert, ree, everzwijn, eland, bever, grijze wolf en een hoop andere soorten zijn sterk toegenomen. Er zijn zelfs sporen gevonden van bruine beren, een soort die al eeuwen verdwenen is uit het gebied.

In de verlaten zone in Tsjernobyl leeft de natuur helemaal op (Foto: Shutterstock - Tinta)

Bijzonder goed nieuws is het groeiende aantal Euraziatische lynxen in het gebied. In de twintigste eeuw was de lynx zo goed als verdwenen uit Europa. Intensieve bejaging en het verdwijnen van zijn habitat maakten van de kat met de gepluimde oren een zeldzaamheid. De lynx wordt beschouwd als een kwetsbare soort, en 90% van de totale populatie leeft in Siberië. Frankrijk en Zwitserland hebben met succes kleine populaties opnieuw geïntroduceerd, en ook in België en Nederland worden heel af en toe waarnemingen gemeld van lynxen. Het grootste deel van Europa is echter te dicht bevolkt voor de lynx, die een uitgestrekt bosgebied nodig heeft om te kunnen overleven. Afhankelijk van het prooiaanbod kan de grootte van een territorium oplopen tot 400km². In een versnipperd Europa biedt de vervreemdingszone rond de Tsjernobyl reactor een toevluchtsoord voor soorten die het moeilijk hebben om dicht bij de mens te overleven. Het grote aantal prooidieren zorgt dat er voldoende te eten is voor de lynxen. Behalve enkele toeristen die – uiteraard onder begeleiding van de Oekraïense geheime dienst – de rampsite komen bezoeken en werkers die een nieuwe sarcofaag rond de reactor bouwen, komen er geen mensen in het gebied. Dankzij die unieke omstandigheden zou het aantal lynxen rond Tsjernobyl inmiddels opgelopen zijn tot enkele tientallen of zelfs een paar honderd.

 De Euraziatische lynx doet het ontzettend goed in Tsjernobyl, maar de vraag blijft welke gevolgen radioactiviteit heeft op het dier (Foto: Shutterstock)

De vraag blijft natuurlijk welke effecten de dieren ondervinden van de nog steeds hoge stralingsniveaus. Radioactieve stoffen hopen zich op in de voedselketen, en dus zijn toppredatoren zoals wolven en lynxen de grootste verzamelvaten. Het valt dus te verwachten dat mutaties met nadelige effecten op de voortplanting of overleving vaker voorkomen dan elders. Helaas heeft voormalig president Viktor Janoekovytsj de hakbijl gezet in de budgetten voor wetenschappelijk onderzoek, waardoor er maar weinig research gedaan is naar de effecten van straling op de dieren van Tsjernobyl. Het lijkt er alleszins op dat de positieve effecten van het wegblijven van mensen zwaarder doorwegen dan de negatieve effecten van de radioactieve straling. Een vaststelling die natuurliefhebber James Lovelock ertoe aanzette om de denkoefening te maken of het geen goed idee zou zijn om nucleair afval op te slaan in regenwouden en ander kwetsbaar habitat om op die manier menselijke exploitatie van die gebieden een halt toe te roepen. Ongetwijfeld een brug te ver, maar het verhaal van het natuurherstel in Tsjernobyl komt met een ontnuchterende boodschap: de mens is voor de natuur erger dan radioactiviteit.

Wie meer wil lezen over zoogdieren in de Lage Landen, kan terecht in het tijdschrift Zoogdier, dat wordt uitgegeven door de Nederlandse Zoogdiervereniging en Natuurpunt. Abonneer je hier.


Tekst: Niels Desmet, Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt
Foto’s: Shutterstock - Tinta