Vleermuismoeders in het zonnetje

Veel van de vleermuizen die je nu ’s avonds kunt zien vliegen, zijn vrouwtjes die zich haasten om in korte tijd veel insecten te vangen. De vrouwtjes zijn zwanger en moeten daarom extra eten. De periode vanaf het voorjaar tot en met de zomer is over het algemeen voor vleermuizen in onze regio de kraamtijd: de periode waarin ze zwanger zijn, hun jong krijgen en grootbrengen. Bijzonder daarbij is dat onze vleermuizen al vanaf de nazomer tot in de winter paren. Het vrouwtje bewaart het sperma in haar lichaam tot het voorjaar. Pas als de vrouwtjes na hun winterslaap voldoende zijn aangesterkt, wordt een eicel bevrucht en start de zwangerschap. Bij een koud of nat voorjaar zijn er minder insecten om te eten en start de zwangerschap later. De tijd van de geboorte kan per soort, per jaar en ook per individu dus wat verschillen. Bij laatvliegers en grootoorvleermuizen bijvoorbeeld, worden er vaak ook in augustus nog jongen geboren.

Vleermuismoeders letterlijk in het zonnetje

Binnen een lokale populatie (in een wijk, dorp of bos) groeperen de vrouwtjes zich in de kraamtijd in een of meerdere kraamverblijfplaatsen in gebouwen of bomen. Gebouwbewonende soorten, zoals gewone dwergvleermuizen of laatvliegers, kiezen daarvoor vooral een ruimte in een spouwmuur of een dak. Grijze grootoorvleermuizen en ingekorven vleermuizen hebben een voorkeur voor warme zolders. Rosse vleermuizen en watervleermuizen vormen kraamgroepen in boomholten. Vaak worden relatief warme verblijfplaatsen gekozen, dichtbij gebieden waar ze goed op insecten kunnen jagen. Die warmte is belangrijk voor de jongen die ’s avonds in de kraamverblijfplaats worden achtergelaten. Hoewel de vleermuismoeders en hun jongen op een veilige en donkere plek zitten, zetten ze zichzelf dus letterlijk in het zonnetje. Niet té veel natuurlijk, het verblijf moet precies het goede klimaat hebben. Omdat vleermuizen zelf geen verblijfplaats kunnen maken zijn de kraamverblijfplaatsen, waar ze met veel tegelijk zitten, dus extra belangrijk voor ze.

Moederdag heeft voor vleermuizen geen vaste datum

In Nederland en België wordt Moederdag op de tweede zondag in mei gevierd. Voor de kraamperiode van vleermuizen is het niet mogelijk om een exacte datum te kiezen. We hebben al gezien dat de start van de zwangerschap afhankelijk is van de fitheid van de moeder en de omstandigheden in het seizoen. Voor (bouw)werkzaamheden op plekken waar vleermuizen zitten, volgen we een natuurkalender. Door de steeds vroegere voorjaren geeft een natuurkalender echter niet altijd de juiste indicatie. Daarom is het belangrijk dat dergelijke werkzaamheden worden begeleid door deskundigen op het gebied van vleermuizen. Daarnaast moeten we voortdurend de natuurkalenders blijven afstemmen op de steeds veranderende omstandigheden. Dat signaleerden we al eerder.

Kraamkolonies in beeld

Als je een vliegende vleermuis ziet, kun je niet waarnemen of het een mannetje of een vrouwtje is. Specifiek gedrag kan voor vleermuisonderzoekers wel een indicator zijn dat het om vrouwtjes gaat. Wanneer vleermuizen na het jagen hun verblijfplaats weer in gaan, vliegen ze meerdere rondjes voor de ingang. Dit heet zwermgedrag. Tijdens de kraamperiode, waarbij de vleermuizenvrouwtjes grotere groepen in één verblijfplaats vormen, gaat dat zwermen met veel vleermuizen tegelijk. Voor vleermuisonderzoekers is dat type zwermgedrag een belangrijke indicatie dat het om een kraamkolonie kan gaan. Zo ontdekten de onderzoekers van RPS (ook weer heel vroeg in het seizoen) kraamkolonies van gewone dwergvleermuizen. In de video hieronder zien we vleermuisvrouwtjes die al vanaf januari in hun kraamverblijf te zien waren. In het begin was er slechts af en toe een enkele vleermuis te zien, vanaf eind februari meerdere vleermuizen en in mei was de groep op volle sterkte.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Kolonie meervleermuizen (Bron: Bart Noort)

Een tweede filmpje toont de pups in deze kolonie en als laatste is het zwermgedrag van gewone dwergvleermuizen te zien.

Van Moederdag naar vleermuismoederdag

Zoek je nog een vleermuisvriendelijk cadeau voor Moederdag? Denk dan in plaats van een bloemetje eens aan een biologisch bloemzadenmengsel voor in de tuin. Of wat dacht je van een mooie vleermuiskast voor aan het huis? Als laatste en misschien wel leukste optie: een echte eigen vleermuisdetector die je bijvoorbeeld Veldshop.nl of apodemus kan kopen.

Tekst: Erik Broer, Zoogdiervereniging
Beeld: Erik Korsten (headerfoto: kraamkolonie franjestaarten); Luuk Godefrooij; Bart Noort