Spronglaag in Grevelingenmeer eist weer veel slachtoffers
Stichting ANEMOONBericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]
In het voorjaar, bij de stijging van de watertemperatuur in het Grevelingenmeer, ontstaan er twee horizontaal gestapelde waterlagen met verschillende watertemperatuur. De scheiding tussen de twee waterlagen noemen we de spronglaag. De onderste waterlaag is zuurstofloos en daardoor niet meer geschikt voor zeedieren om daar te kunnen overleven. Dit jaar zijn er recent grote aantallen dode krabben, kreeften, grotere vissen zoals kabeljauwen en vele andere soorten zeedieren aangetroffen. Wederom laat de natuur ons op onmiskenbare wijze zien dat het zeer slecht gesteld is met de waterkwaliteit van het Grevelingenmeer. Jaarlijks wordt het negatieve effect van de spronglaag dramatischer en de schade aan de lokale fauna groter. Waar het vroeger wemelde van een grote diversiteit aan zeedieren is het nu een dooie boel!
Het Grevelingenmeer is door de Brouwersdam en Grevelingendam al vele jaren afgesloten van de Noordzee en de rivieren in het achterland. Vroeger, voor de afsluiting, werd het water hier door een sterke getijdenstroom en de afvoer van rivierwater constant door elkaar geroerd waardoor watertemperatuur en zuurstofconcentraties ondiep en op diepte het gehele jaar nagenoeg gelijk waren. Ideale omstandigheden om op alle dieptes een grote verscheidenheid aan zeedieren te kunnen tegenkomen. Zelfs het Dodemansduim, onze enige koraalsoort, was hier toen rijkelijk aanwezig.
Door de afsluiting wordt het Grevelingenwater nu niet meer gemengd. In de winter is het water op diepte en ondiep van ongeveer dezelfde temperatuur. Dan is het nog een redelijk homogene watermassa en kan zuurstof, dat ondiep onder andere door wieren met fotosynthese aan het water wordt afgegeven en daar door wind en golfslag in het water terecht komt, vrij diffunderen naar de diepere waterlagen. Dan kunnen we hier nog vissen, krabben, wormen en diverse andere zeedieren aantreffen.
Echter als het Grevelingenwater in het voorjaar opwarmt, wordt de bovenste waterlaag warmer dan het diepere water. Er ontstaat een zogenaamde spronglaag waar het water boven soms vijf of meer graden warmer is dan er onder. De spronglaag zelf is slechts enkele centimeters dik. Niet alleen de watertemperatuur onder en boven de spronglaag is verschillend. Ook het zicht onder water en vooral ook de zuurstofconcentratie kan in de twee lagen zeer verschillend worden. De bovenste laag blijft zuurstofrijk en geschikt voor zeedieren, terwijl de onderste waterlaag zuurstofloos wordt. Dat komt onder andere doordat de spronglaag de verticale diffusie van zuurstof naar beneden blokkeert. Al jaren is van het late voorjaar tot in het najaar het Grevelingenwater onder de circa 15 meter diepte door de zuurstofloosheid ongeschikt voor zeedieren om er te kunnen overleven. De diepere waterlagen zijn dan het exclusieve domein van zwavelbacteriën geworden. Alleen zij gedijen goed zonder zuurstof.
Ook de slibbodem zelf is er inktzwart en ongeschikt geworden voor onder andere wormen en schelpdieren. Het is er letterlijk en figuurlijk een dooie boel: een "Death Zone". Grotere dieren zoals krabben en vissen zouden in principe deze voor hen ongezonde waterlaag kunnen ontvluchten door naar ondiepere gebieden te migreren. Dit jaar zijn er echter opvallend veel dode kreeften, krabben en zelfs ook grotere vissen zoals bijvoorbeeld kabeljauwen onder de spronglaag aangetroffen. Of deze massale sterfte alleen maar is ontstaan door het zuurstofloze karakter van het water of doordat er door de aanwezige zwavel- en andere bacteriën ook giftige stoffen onder de spronglaag in toenemende concentraties voorkomen is niet bekend. Wat we wel weten uit observaties van sportduikers is dat het negatieve effect van de spronglaag jaarlijks dramatischer en de schade aan de lokale fauna groter wordt.
Al jaren buigen de diverse instanties zich over de vraag hoe de gezondheid van het Grevelingenwater en de bodem weer hersteld kan worden. De oplossing is duidelijk maar ook zeer kostbaar. Er moet weer een substantiële getijdenbeweging en doorstroming van water in het Grevelingenmeer terugkomen. Daar is iedereen het wel over eens. De grote vraag is echter………. wanneer wordt er daadwerkelijk actie ondernomen om dit te realiseren? En hoever zal de waterkwaliteit van het Grevelingenmeer nog verder achteruit gaan voordat er aan de herstelwerkzaamheden begonnen gaat worden.
Tekst: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Met dank aan Bas van der Sanden voor het doorgeven van zijn waarnemingen en het beschikbaar stellen van de foto’s.