Het komen en gaan van een bijzondere Essenzwam

De Essenzwam van 't Oude Hof

Op 25 juli 2002 werd deze grote Essenzwam (Perenniporia fraxinea) bij toeval ontdekt aan de voet van een oude Beuk in 't Oude hof te Bergen (NH). Gezien zijn formaat moet de Essenzwam toen al een respectabele leeftijd hebben gehad. Dergelijke houtzwammen zijn niet te missen zou je denken, maar dit exemplaar zat goed verscholen achter één van de vele Beuken van een lange Beukenlaan langs een sloot. Vanwege de vorm en grootte werd het exemplaar als "preekstoel" aangeduid. Hoewel we het niet hebben uitgeprobeerd werd er gezegd dat een volwassen persoon met gemak op deze Essenzwam kon stappen en blijven staan. Naar nu pas bekend is geworden is de "preekstoel" van 't Oude Hof met boom en al verdwenen. Op de vraag waar de Beuk met Essenzwam was gebleven, werd geantwoord dat een zomerstorm de betreffende Beuk fataal was geworden.

Toename van de Essenzwam in Nederland

Ten tijde van de ontdekking in 2002 stond de Essenzwam nog als ernstig bedreigd aangegeven op de toenmalige Rode Lijst (1996) vanwege zijn zeldzaamheid. De ontdekte Essenzwam werd het troetelkindje van de plaatselijke paddenstoelenliefhebbers en werd scherp in de gaten gehouden. Het gaat nog steeds slecht met de Nederlandse houtpaddenstoelen. De Essenzwam is een voorbeeld van een voorheen sterk bedreigde houtzwam die het het afgelopen decennium wel voor de wind is gegaan. Door een sterke toename kwam de Essenzwam niet meer voor de nieuwe Rode Lijst van 2008 in aanmerking. Waaraan deze onverwachte toename is toe te schrijven is moeilijk te zeggen. De Essenzwam is een necrotrofe zwakteparasiet van levende bomen. Misschien staat de vitaliteit van het Nederlandse bomenbestand onder druk door veroudering of door boomziektes (onder andere Essentakziekte).

De Essenzwam

De Essenzwam is een meerjarige houtzwam die aan de voet van de Es (Fraxinus) voorkomt, in mindere mate ook van Eik (Quercus), Robinia, Iep (Ulmus) en nog een aantal loofboomsoorten zoal Beuk. Het is een dodelijke zwakteparasiet op levende bomen. Hij komt het meest voor in lanen en bossen op kleigrond en voedselrijk zand. De Essenzwam bestaat uit één of meer hoef- of consolevormige hoeden die in de volle breedte aan de waardboom vastzitten. De vaak met elkaar vergroeide hoeden zijn afzonderlijk circa tien tot twintig centimeter breed. Tezamen kunnen de hoeden de respectabele breedte van 60 centimeter bereiken. Het hoedoppervlak van nog jonge, fijn viltige exemplaren is okerkleurig tot grijs, later met een grijsbruine tot donkerbruine korst die vaak groenig is door algengroei. De groeirand is crème tot crème-oranje. Het vruchtvlees (trama) is stevig, bleekbruin van kleur met grijsgele buisjeslagen. De onderzijde heeft fijne, rondachtige, enigzins hoekige poriën, 3 tot 5 per millimeter. Deze zijn crèmewit tot grijswit. Essenzwammen zijn vooral te vinden op het noordelijk halfrond, maar zijn vrijwel overal zeldzaam.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging (leadfoto: de Essenzwam van 't Oude Hof)