Eikenprocessierups met fietser

Eikenprocessierupsen uit ei gekomen, eind mei eerste overlast verwacht

Kenniscentrum Eikenprocessierups
14-APR-2016 - De eikenprocessierupsen zijn uit hun eitjes gekomen met een flink verschil tussen Noord- en Zuid-Nederland. In het eikenprocessierupsstation in Mill kropen de eerste rupsen op 4 april uit hun eitjes terwijl ze in het eikenprocessierupsstation in Dieverbrug op 11 april tevoorschijn kwamen. Normaal zit er maar een paar dagen verschil tussen beide delen van het land.

De uitzonderlijk zachte winter gevolgd door de koude weersomstandigheden in maart hebben geen nadelige invloed gehad op de ontwikkeling van de rupsen. Eikenprocessierupsen kunnen goed tegen vorst. Nu de rupsen uitgekomen zijn is de huidige ontwikkeling sterk afhankelijk van het beschikbare voedsel. Zolang de knoppen van de eiken niet open gaan, blijven de rupsen nog in het eerste larvale stadium. Op veel plaatsen komen echter de eerste eiken ook al in blad waardoor er voldoende te eten is. Eikenprocessierupsen kunnen overigens vele dagen zonder eten overleven.

Jonge eikenprocessierupsen op een knop van een eik

Overlast brandharen vanaf 12 mei

Op basis van een normale temperatuurontwikkeling zullen rond 12 mei in het zuiden de eerste rupsen met brandharen verschijnen en in het noorden rond 21 mei. De verwachting is dat de eerste nesten in het zuiden in de laatste week van mei zichtbaar zullen zijn op de eikenbomen. Dat is het moment waarop er overlast kan ontstaan. In het noorden verwachten we de eerste nesten begin juni. Op grond van de laatste waarnemingen is de verwachting dat de overlast niet groter zal zijn dan voorgaande jaren. De eerste vluchtperiode van de eikenprocessievlinders in 2015 was zeer gunstig. Later was er sprake van veel neerslag met als gevolg dat een deel van de vlinders niet verder kon vliegen. Relatief veel vlinders die uit hetzelfde eipakket tevoorschijn kwamen, zetten hierdoor bij elkaar in de buurt hun eitjes af. Dat kan plaatselijk meer overlast tot gevolg hebben. Na het opkrabbelen van het weer in 2015 vlogen nog veel eikenprocessievlinders rond in 2015. Dat betekent dat er ook in 2016 sprake zou kunnen zijn van late nestvorming.

Natuurlijke vijanden actief

De eikenprocessierupsen vormen nu een makkelijke prooi voor allerlei natuurlijke vijanden. Vogels zoals mezen kunnen veel eikenprocessierupsen opeten indien er nog geen of weinig andere insecten voorhanden zijn. De vogels zijn druk bezig met nestelen en de jonge eikenprocessierupsen vormen een voedselbron voor hen. Daarnaast ontwaken nu andere natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups, zoals de gaasvliegen. De larven van de gaasvlieg zijn goede predatoren van jonge eikenprocessierupsen. Ook de eikenwants Rhabdomiris striatellus draagt bij aan de reductie van de eikenprocessierups.

Biologische bestrijding

Biologische bestrijding wordt alleen ingezet op plekken met veel bezoekers en een hoge plaagdruk in het voorgaande jaar. Op deze manier zijn in woonwijken en drukke recreatiegebieden de risico's beheersbaar gedurende het overlastseizoen. Voor de verschillende typen gebieden is een andere keuze van beheer nodig. Daar waar geen overlast te verwachten is kunnen gedurende het seizoen de nesten worden weggezogen voordat de rupsen zich in hun nest verpoppen. Op die locaties kunnen de omstandigheden voor de natuurlijke vijanden van de rups ook verbeterd worden. Op de langere termijn kan dat ervoor zorgen dat de natuur zelf de plaagvorming voorkomt.

Biologische bestrijding van eikenprocessierupsen met insectparasitaire nematoden kan enkel vanaf 17 april tot en met begin mei in het zuiden en tot medio mei in het noorden. Vanaf 11 mei kunnen ook preventieve bespuitingen met bacteriepreparaten worden uitgevoerd. Dan moet er wel voldoende bladontwikkeling zijn (tenminste 40 procent) en de temperatuur moet minstens 15 graden Celsius zijn. Voor de bestrijding van de eikenprocessierups met bacteriepreparaten dient de te bestrijden locatie altijd goed gecontroleerd te worden op de aanwezigheid van beschermde vlindersoorten. Indien er in de nabijheid oppervlaktewater aanwezig is gelden er ook beperkingen.

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University (beiden aangesloten bij het Kenniscentrum Eikenprocessierups)
Foto’s: Jan Buijs (leadfoto: eikenprocessierupsen op eik langs fietspad); Silvia Hellingman