Vogelgriep teistert kraanvogels op het slechtst mogelijke moment

Vorige week werd bekend dat er in de Duitse deelstaat Brandenburg, rondom Berlijn, meer dan duizend kraanvogels zijn gestorven door de zeer besmettelijke H5N1-variant van de vogelgriep. Ook andere Duitse deelstaten, zoals Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen-Anhalt en Niedersachsen, melden honderden dode kraanvogels. Inmiddels wordt ervan uitgegaan dat duizenden kraanvogels de ziekte niet hebben overleefd, mogelijk zelfs al tienduizend. Zeker is dat de hele West-Europese migratieroute van de kraanvogel is getroffen door de ziekte. Op vrijwel alle bekende rustplaatsen zijn dode, zieke en verzwakte kraanvogels aangetroffen, en het einde is nog niet in zicht.

Beroerde timing

De verspreiding van het vogelgriepvirus onder kraanvogels had op geen slechter moment kunnen gebeuren. De kraanvogeltrek speelt namelijk een belangrijke rol bij de verspreiding van het virus. Tijdens de najaarstrek komen kraanvogels massaal samen in een aantal vaste rustgebieden, onder andere Diepholz, Lac du Der, Rhin-Havelluch en Rügen. Vooral ’s nachts verzamelen de vogels zich in groten getale op de slaapplaatsen in ondiepe plassen, waar ze dan schouder aan schouder staan. Zo verspreiden ze het virus zeer snel. Daarnaast leggen ze tijdens de trek grote afstanden af, nemen het virus mee naar andere gebieden en dragen het ook over aan andere vogels, zoals eenden, zwanen en ganzen. Bewegingen van de kraanvogels tijdens de trek zijn te volgen via de Kraanvogelradar. Vorige week kondigde ik de spectaculaire doortocht van kraanvogels tijdens hun jaarlijkse trek aan. Momenteel heerst er echter onstuimig weer in West-Europa, met veel tegenwind, waardoor er op dit moment weinig migratiebeweging is onder kraanvogels. Het is alleen nog maar de vraag of dit gunstig of ongunstig is voor de verdere verspreiding van het virus. Het betekent aan de ene kant dat zieke vogels het virus niet verder meenemen naar nieuwe gebieden. Aan de andere kant gaan de besmettingen op de meeste rustplaatsen al rond, waardoor ook gezonde kraanvogels die zich ’s nachts verzamelen dagelijks het risico lopen om besmet te raken.

Kraanvogels bijzonder hard getroffen

Er zijn de laatste jaren al vaker grote uitbraken geweest van het vogelgriepvirus, met desastreuze gevolgen voor onder andere meeuwen en sterns. Maar tot nu toe is de ziekte veel van ‘onze’ kraanvogels bespaard gebleven. Wel waren er al uitbraken onder kraanvogels in 2023 in Hortobágyi (Hongarije) en in 2021 in Israël. In Israël kwamen toen naar schatting zo’n achtduizend kraanvogels om, wat neerkomt op ruim twee derde van de lokale overwinteringspopulatie. Deze uitbraken betroffen de Oost-Europese kraanvogelpopulatie. Op de West-Europese migratieroute bleef het beperkt tot enkele gevallen. Dit maakt de huidige uitbraak juist zo verwoestend: veel van ‘onze’ kraanvogels hebben de ziekte nog niet doorgemaakt en daardoor geen immuniteit opgebouwd. Dit is anders bij bijvoorbeeld eenden, zwanen en ganzen, die nu beter beschermd zijn tegen het virus – maar het wel kunnen overdragen op kraanvogels.

Wat kun je doen?

Allereerst een oproep: BLIJF WEG UIT ALLE RUSTGEBIEDEN! Het H5N1-virus wordt onder andere verspreid via uitwerpselen van vogels en oppervlaktewater. Daar kan het virus nog wekenlang overleven. Het kan dus ook makkelijk via wandelschoenen, fietsbanden en autobanden verder verspreid worden. Door de getroffen gebieden te bezoeken, maak je het risico op verspreiding alleen maar groter. Ook is het belangrijk om kadavers van dode vogels niet te benaderen en zo snel mogelijk op te laten ruimen, om te voorkomen dat aaseters, zoals kraaien en vossen, het virus verder verspreiden. In Nederland is de eigenaar van de grond hier verantwoordelijk voor. Schakel dus zo snel mogelijk terreinbeheerders in als je een dode (kraan)vogel aantreft. Zij kunnen het dier verwijderen, eventueel met de hulp van de dierenambulance. Voor vragen kunt je ook terecht bij de Dutch Wildlife Health Centre (DWHC).

Tekst: Koen de Koning, Leerstoelgroep Earth Systems and Global Change, Wageningen University & Research
Beeld: Andreas Weith, Wikimedia Commons (leadfoto: duizenden kraanvogels komen tijdens de najaarstrek bij elkaar, en lopen zo een hoog risico op besmetting)