Stormwind brengt chaos op Kraanvogelradar

De najaarstrek is alweer in volle gang. De meeste kraanvogels hebben hun broedgebieden in Scandinavië al lang en breed verlaten, en zijn reeds de Oostzee overgestoken naar de bekende rustplaatsen in Noord-Duitsland: Rügen, Diepholz en Rhin-Havelluch nabij Berlijn. Hier verblijven de meeste kraanvogels normaal gesproken een aantal weken om aan te sterken voor de volgende etappe richting Frankrijk en uiteindelijk over de Pyreneeën naar de overwinteringsgebieden in Spanje. Wanneer ze precies massaal aan deze tocht beginnen, hangt af van een aantal factoren. Ten eerste zijn er natuurlijk verschillen tussen individuen – de ene groep zal eerder naar Spanje vertrekken dan de andere. De eerste groepen zijn vorige week alweer op de Kraanvogelradar verschenen in hun trektocht naar het zuiden, en zelfs in Spanje zijn de eerste kraanvogels al neergestreken.

Blijven, of wegtrekken?

En dan zijn er aan het andere uiterste nog de kraanvogels die iedere winter proberen om de vermoeiende reis naar het zuiden te mijden door in Noord-Duitsland te overwinteren. Voorwaarde is wel dat het in de winter niet te koud wordt en er voldoende voedsel beschikbaar blijft. Met de steeds mildere winters van de laatste jaren zien we dat deze groep overwinteraars steeds groter wordt.

Dat brengt ons bij de grote massa – wanneer kunnen we bij ons een massamigratie verwachten? Onder welke omstandigheden? Met andere woorden: waar moet u de komende tijd op letten?

Een kleine hint zit 'm in de reden waarom sommige kraanvogels in Duitsland blijven – winterkou, of het uitblijven daarvan. Zodra de nachten kouder worden en het begint te vriezen, zullen veel kraanvogels verder trekken naar warmere gebieden in het zuiden. Afgelopen zaterdag is er voor het eerst dit najaar nachtvorst gemeten in Diepholz, wat heel wat kraanvogels heeft doen vertrekken. Maar er is meer: vraag en aanbod van voedsel zijn ook essentieel in het bepalen van hun vertrek. In eerste instantie hebben kraanvogels voedsel nodig om aan te sterken na de reis vanuit Scandinavië. Dat is de fase waar we nu in zitten. Dat betekent dat veel kraanvogels nog in de Noord-Duitse rustgebieden zijn blijven hangen om bij te tanken. Later in het jaar wordt voedsel in de rustgebieden steeds schaarser, waardoor de kraanvogels steeds meer noodzaak zien om door te trekken naar het zuiden.

Tot slot spelen weer en wind een cruciale rol. Mooi zonnig weer en rugwind zijn belangrijke redenen om te vertrekken. Afgelopen zaterdag was daar een voorbeeld van. Iedereen die wel eens fietst kan zich hierin herkennen. Fietsen is het leukste met mooi weer en wind in de rug. Voor kraanvogels is het zelfs essentieel, om gevaren van uitputting en het uit koers raken te voorkomen.

Het spoor bijster

Wat er afgelopen zondag gebeurde was een goed voorbeeld van het verstorende effect van ongunstige wind. In de loop van zaterdag draaide de wind van noordoost (gunstig) naar zuidoost (minder gunstig). Hierdoor kregen vogels die in de loop van zaterdag vertrokken het onderweg moeilijker en zijn ze op een westelijkere koers geraakt dan normaal. De vermoeide vogels zijn ’s nachts aan de grond gegaan om zondag verder te vliegen richting het Franse Lac du Der. Maar op zondag waaide de wind zelfs uit het zuiden. Flinke tegenwind dus! Sommige vogels zijn desondanks stug door blijven vliegen, terwijl andere vogels rechtsomkeert hebben gemaakt: het hele eind van zaterdag weer terug naar de basis in het Duitse Diepholz, om het later dit najaar opnieuw te proberen. Kun je nagaan, al die moeite voor niets. Toch is het een belangrijke strategie voor kraanvogels om te overleven. Het is een samenspel tussen alle bovengenoemde factoren, die bepaalt hoe succesvol de kraanvogels zijn in hun overlevingsstrategieën. Dat het zo complex is laat ook de radar zien. Die was zondag het spoor een beetje bijster …

Hoe zien de voorspellingen eruit?

De weersvoorspellingen van de komende dagen zijn uiterst ongunstig voor de trek naar het zuiden: veel stormachtige tegenwind, bewolking en regen. De meeste kraanvogels zullen dus wachten met de massale trek tot de omstandigheden precies goed zijn: mooi helder weer, wind uit het noordoosten, en nachtvorst. Gewoonlijk zal de piek boven Nederland en België rond eind oktober, begin november plaatsvinden, afhankelijk dus van de weersomstandigheden. Wij zullen deze omstandigheden nauwlettend in de gaten houden en een update plaatsen als we een piek verwachten. Maar houd vooral zelf ook de Kraanvogelradar in de gaten om live op de hoogte te blijven.

Help de wetenschap: denk mee over de Kraanvogelradar 

De Kraanvogelradar komt natuurlijk niet zomaar tot stand. Er gaat een hoop wetenschappelijk onderzoek aan vooraf: over kraanvogels en hun vlieggedrag, over het effect van weer en wind op de vogeltrek, en over de techniek – hoe bouw je een wiskundig model waarmee je de kraanvogeltrek live in kaart kunt brengen? In een interactieve co-creatiesessie nemen we deelnemers mee in hoe de wetenschap achter de Kraanvogelradar tot stand komt, en hoe deze kennis breder ingezet kan worden om natuur te beschermen. Daarnaast willen we graag met gebruikers van de Kraanvogelradar in gesprek over hoe we de gebruikerservaring kunnen verbeteren.

Interesse? Dan is de Kraanvogelradar co-creatiesessie wellicht wat voor jou. Via de link of onderstaande QR-code kun je je geheel vrijblijvend inschrijven voor de eerste van drie Kraanvogelradar co-creatiesessies op de Sallandse Heuvelrug, het grootste bos- en heidegebied van Overijssel.

Meer informatie

• Kijk meteen op de Kraanvogelradar.
• De eerste van drie Kraanvogelradar co-creatiesessies vindt plaats op vrijdag 21 november 2025. U kunt zich hier voor aanmelden.
• Voor studiekiezers die onderzoek zoals de Kraanvogelradar interessant vinden: Op vrijdag 7 en zaterdag 8 november zijn bij Wageningen University de Bachelor Open Dagen. Op donderdag 20 november is de Master's Open Day.

Tekst: Koen de Koning, Leerstoelgroep Earth Systems and Global Change, Wageningen University & Research
Beeld: Koen de Koning; Kraanvogelradar