Exotische springzaden schietgrage gasten
FLORONSpringzaden zijn meestal éénjarige planten. De kleurrijke bloemen bloeien vanaf juni en vanaf juni ontstaan de bekende vruchten, waaraan springzaden hun naam ontlenen. De vruchten bevatten een vernuftig 'schietmechanisme'. Een zuchtje wind of een lichte aanraking van mens, dier of waterdruppel is voldoende om de doosvrucht te doen open barsten. De zaden kunnen hierbij tot wel 6 meter ver weg geschoten worden. Eenmaal in het water beland, drijven de zaden stroomafwaarts met de stroom mee en zo zijn springzaden in staat in korte tijd grote delen van een stroomgebied te koloniseren.
Wegschietend springzaad in slow motion (Bron: Andrew Martin)
Zeven soorten springzaden
In Nederland komen zeven soorten springzaad voor, waarvan alleen Groot springzaad inheems is. De overige soorten zijn als sierplant binnengehaald uit Azië en Noord-Amerika en zijn vanuit tuinen verwilderd in stedelijk gebied en in natuurgebieden. Daarnaast zijn sommige springzaden geliefd bij imkers als nectarplant en worden ze voor dit doel wel eens uitgezaaid. Reuzenbalsemien en Klein springzaad zijn al lang in Nederland aanwezig, maar de overige vier soorten hebben zich recent gevestigd. In Europa worden 24 soorten springzaad verkocht, meestal in de vorm van zaden. Uit onderzoek blijkt dat 13 hiervan zich potentieel onder Nederlandse omstandigheden zouden kunnen handhaven. De trendgrafieken laten zien dat de uitheemse soorten Klein springzaad, Oranje springzaad en Reuzenbalsemien de laatste decennia flink in verspreiding toenemen, terwijl het inheemse Groot springzaad min of meer stabiel blijft of zelfs iets in verspreiding achteruit gaat. Wat de gevolgen van deze geconstateerde uitbreiding voor de Nederlandse natuur kunnen zijn, is nog onduidelijk.
Reuzenbalsemien
Een uitheemse springzaadsoort waar we al wel wat van weten is Reuzenbalsemien. Deze tot twee meter hoge soort vestigt zich bij voorkeur op verstoorde, voedselrijke bodems en is in vrijwel heel Nederland te vinden. Menige oever kleurt roze door deze plant, maar ook op beschaduwde, voedselrijke plekken ver van het water kan de plant uitbundig voorkomen. Een bijzonder fraai gezicht, maar Reuzenbalsemien is dermate dominant dat andere planten weggeconcurreerd worden. Gelukkig groeit de soort op plekken waar meestal geen kwetsbare of bedreigde, inheemse soorten groeien. Als vegetaties van Reuzenbalsemien in de late herfst afsterven, blijft er vaak een kale onbegroeide oever achter. Dit maakt oevers erosiegevoelig en kan waterbeheerders voor problemen stellen.
Bestrijding
Bestrijding is, in theorie, gelukkig relatief eenvoudig. De zaden van Reuzenbalsemien zijn maar twee jaar kiemkrachtig, dus als bestrijding in juni of uiterlijk half juli plaatsvindt (voor de vorming van zaad) en dit het jaar erna herhaald wordt, zou de populatie weg moeten zijn. Afhankelijk van de ondergrond (reliëfrijke oever met basaltstenen of vlakke grond) kunnen de planten machinaal gemaaid of handmatig uitgetrokken worden. Monitoring en nazorg zijn belangrijk, om eventuele bij de bestrijding over het hoofd geziene planten te localiseren en alsnog te verwijderen. Aangezien de zaden zich stroomafwaarts verspreiden, is een stroomgebiedbrede aanpak bij de bestrijding noodzakelijk. Medewerking van alle 'bovenstroomse' terreineigenaren is essentieel om herkolonisatie vanuit bovenstroomse gebieden te voorkomen.
Herkenning van springzaden
De andere springzaden in Nederland lijken vooralsnog aanzienlijk minder sporen van vernieling achter te laten, maar eigenlijk weten we niet zo goed wat deze soorten doen. Is de huidige kennis van de verspreiding van de soorten compleet? Hoe groot zijn de populaties? Is bestrijding succesvol geweest? Jij kunt helpen de kennis van deze planten te vergroten door waarnemingen door te geven via de app NOVA, Waarneming.nl of Telmee
Om het herkennen van de verschillende springzaden te vergemakkelijken heeft FLORON de zoekkaart Springzaden – Impatiens (pdf; 4,4 MB) gemaakt. De zoekkaart is te downloaden op de FLORON-website of kan besteld worden via info@floron.nl.
Tekst: Leonie Tijsma, FLORON
Foto's: Joop Verburg (leadfoto: opengesprongen vrucht van Klein springzaad); Hans Adema
Film: Andrew Martin
Grafieken: NDFF