Plant & mens: grote brandnetel

Ik had er verder geen acht op geslagen en het deed op het moment zelf ook niet zeer, maar de volgende dag merkte ik het nog af en toe op. Deze plant weet zijn effect dus verduveld goed in te prenten bij nietsvermoedende grote dieren. Als kind voelde ik soms de rillingen door mijn lijf gaan als ik weer eens in de brandnetels was gevallen. Dat alles komt van een ingenieus systeem van breekbare, scherpe haren, die een kleine hoeveelheid mierenzuur en ander irriterend spul in je huid kunnen injecteren.

Veiligheid

In mijn tuin staan desondanks verschillende brandnetels. Soms zeggen mensen tegen mij dat ik ze weg moet halen voor de veiligheid. Vooral mensen met kinderen zeggen dat. Mijn eigen kinderen heb ik al toen ze nog maar nauwelijks konden rondlopen uitgelegd dat ze er beter niet aan konden zitten. Nooit last gehad.

Geen pestkop

De brandnetel is trouwens zeker geen waardeloze pestkop. Ik had een oom die reuma had in zijn handen, die vroeger bij ons (we hadden een groot erf) brandnetels kwam trekken met blote handen en daarbij ook nog even met de stengels tegen zijn armen sloeg. Hielp tegen de pijn van de reuma, volgens hem. Ik vond het toen eigenaardig gedrag, maar er blijkt uit studies dat brandnetels echt helpen tegen gewrichtsontstekingen. En dan niet alleen het gestoken worden, maar ook het eten ervan.

Neteldoek

Kent u trouwens het woord neteldoek? Dat is de naam voor een soort grof geweven doek, zoals kaasdoek, wat gebruikt wordt om voedsel in te laten uitlekken, bijvoorbeeld als je het sap van gekookt fruit wil opvangen om gelei van te maken. Wie wel eens geprobeerd heeft een volwassen stengel van de Grote brandnetel kapot te trekken, zal weten dat dat met de hand niet lukt. De stengel van de brandnetel heeft lange en sterke vezels. Deze kunnen, net als vlas, worden gesplitst tot fijne draden en gesponnen tot garen. Niet alleen voor neteldoeken trouwens, maar ook voor fijnere stoffen. Dit gebruik is tegenwoordig weer af en toe in de belangstelling.

Brandnetels zijn ook nog eetbaar. Niet de ouwe, taaie stengels en bladeren, maar de jonge scheuten. Als je er thee van zet of je kookt ze, dan heb je geen last meer van de irriterende werking. Geheel onschuldig is de plant gekookt echter niet, heb ik het gevoel. Anders zou je vast geen medicinale werking hebben.

Mooi

Ik maak zelf overigens niet echt gebruik van de mogelijkheden van de brandnetels in mijn tuin. Behalve dat ik de brandnetel een prachtig voorbeeld vind van hoe ingenieus planten zichzelf kunnen verdedigen, is de plant zelf ook heel mooi. De bladeren in gekruiste stand lijken daarbij trouwens sprekend op de bladeren van dovenetels. Denk daar maar eens over na. Wie er wel gebruik van maken, zijn horden insecten. De plant levert voedsel aan onder meer gespecialiseerde motten, kevers, én veel van onze meest geliefde dagvlinders. De dagpauwoog, atalanta, gehakkelde aurelia en kleine vos laten hun rupsen op brandnetel grazen. Ik wil daarom ook pleiten voor een hoekje brandnetels in iedere tuin. Af en toe wat mest erbij, daar houdt hij van.

Gympie gympie

Mocht u mijn voorbeeld volgen en u laat zich daarom weer eens per ongeluk steken door een brandnetel, weet dan dat onze eigen brandnetel een slap watje is vergeleken met verschillende familieleden, zoals de Gympie gympie uit Zuidoost-Azië en Australië, die zo’n pijn schijnt te veroorzaken dat mensen er een eind aan willen maken. In Nederland is gelukkig alleen nog een klein broertje van de Grote brandnetel algemeen te vinden: de Kleine brandnetel. Deze is eenjarig, kleiner en heeft ovale blaadjes, maar is net zo venijnig, zoals kleine broertjes soms kunnen zijn.

Meer informatie

• Hortus Haren
• De Nederlandse botanische tuinen

Tekst: Roel Strijkstra, Hortus botanicus Haren-Groningen
Beeld: KU Leuven; L.W.R. Wenckebach; André Biemans; Corneille Antoine Jean Abram Oudemans (1825-1906); Monique Lefferts; Stephan Timmers voor Hortus botanicus Leiden