Koolmees met eikenprocessierups in de bek

Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups ook tweede jaar zeer succesvol

Hellingman Onderzoek en Advies, Kenniscentrum Eikenprocessierups, Wageningen University
1-SEP-2019 - In het tweede jaar van het project ‘Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups’ werden op een proeflocatie met natuurlijke vijanden 80% minder nesten aangetroffen dan op de controlelocatie. Op de proeflocatie werd bijna 90% van de nesten aangevreten. Op de controlelocatie maar 3%. Tijdens het landelijke processierupssymposium voor professionals op 25 september worden de resultaten toegelicht.

In 2018 is in de gemeente Westerveld onder leiding van de Boermarke Wapserveen, een lokale overkoepelende organisatie voor de agrarische sector, het project 'Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups' gestart. Drie jaar lang wordt gekeken hoe het aantal eikenprocessierupsen zich ontwikkelt. Op de proeflocatie aan het Westeinde in Wapserveen worden vanaf 2018 natuurlijke vijanden actief gestimuleerd terwijl er op de Van Helomaweg, de controlelocatie, geen extra maatregelen genomen worden. Dit jaar is er een tweede controlelocatie, ook op de Van Helomaweg, toegevoegd. Op alle locaties worden 64 eikenbomen gevolgd. De bomen zijn voor een groot deel halfwas bomen en verkeren in dezelfde conditie.

Natuurlijke vijanden

Er zijn op de proeflocatie aan het Westeinde vorig jaar duizenden planten van tientallen soorten aangeplant om natuurlijke vijanden van de eikenprocessierupsen te lokken, zoals sluipwespen, sluipvliegen, gaasvliegen en zweefvliegen. Door de droogte ontwikkelden de bermen zich niet optimaal, zodat we besloten om de middenberm ook niet meer te maaien om zo meer leefgebied voor natuurlijke vijanden te creëren. De ontwikkeling van de bloemrijke berm blijft een punt van aandacht.

Ook realiseerde de Boermarke in samenwerking met een plaatselijke basisschool en de vogelwacht Uffelte twintig nestkasten voor koolmezen, pimpelmezen, mussen en andere soorten vogels die insecten eten. Verder hangen er kasten voor grootoorvleermuizen en zijn in het vroege voorjaar natuurlijke vijanden in kleine aantallen uitgezet om een opstartpopulatie te realiseren. Wekelijks zijn de proeflocatie en controlelocaties geïnspecteerd om de aanwezigheid van nuttige bestrijders te volgen. Zoals op vele plekken in Nederland waren in het voorjaar naast de eikenprocessierups rupsen van voorjaarspanners, voorjaarsuilen, ringelrupsen, plakkers en bladwesplarven massaal aanwezig. Dat zorgde voor veel voedsel voor allerlei roofinsecten en vogels.

Nestkast op de proeflocatie

80% minder nesten door stimuleren van natuurlijke vijanden

Op de proeflocatie en de eerste controlelocatie verdrievoudigde het aantal aangetroffen nesten ten opzichte van 2018. Dit is vergelijkbaar met het landelijke beeld. Op de controlelocatie zijn de nesten in 2018 verwijderd. Op de proeflocatie zijn de nesten blijven hangen. Toch is er op geen enkel moment sprake geweest van overlast op de proeflocatie. De controlelocatie had grote nesten die snel werden verwijderd door de Provincie Drenthe. Vogels en kevers hebben ervoor gezorgd dat het aantal eikenprocessierupsen op de proeflocatie flink gereduceerd werd.

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het aantal nesten op de drie locaties weergegeven. Op de proeflocatie werden op 23 augustus 90 kleine nesten aangetroffen. Dat is 80% lager dan het aantal op de eerste controlelocatie en 74% lager dan de tweede controlelocatie. De nesten op de controlelocaties waren daarbij veel groter dan op de proeflocatie. Op de controlelocatie waren er rupsenpopulaties die een halve stam bedekten, soms vijf meter lang. Op de proeflocatie liep het aantal nesten geleidelijk aan iets terug. In deze inventarisatie zijn de grondnesten niet opgenomen.

Verloop van het aantal aangetroffen nesten op 64 bomen op de proeflocatie (Westeinde) en de twee controlelocaties aan de Van Helomaweg 

Koolmees met pop van een bladroller

Diverse vogelsoorten

Vroeg in het voorjaar waren de ringmussen, koolmezen en pimpelmezen massaal aanwezig. Later waren er ook spreeuwen die zich stortten op de rupsen en een koppeltje van de koekoek. Daarna kwamen de spechten, vooral op de poppen. Bijzonder was ook de aanwezigheid van een koppel wielewalen die vroeg in de ochtend actief waren met het eten van eikenprocessierupsen. Het is ons niet gelukt om ze op de foto te zetten. Door de grote activiteit van de vogels is zo’n 90% van de overgebleven nesten leeg/aangevreten. Op de controlelocaties was maar 3 tot 6% van de nesten aangevreten.

Koolmees met een eikenprocessierups. De nesten rondom de kasten zijn in de loop van het seizoen eveneens leeg gevreten door de vogels

De inspecties zijn uitgevoerd met leden van het projectteam (Piet Idserda, Diane Schenkel), Vogelwacht Uffelte (Bert Noorman) en de laatste inventarisatie met de gemeente Westerveld (Gertjan Dieters). Zo hebben we gezamenlijk wederom een duidelijk verschil kunnen constateren tussen de controlelocaties en de proeflocatie.

Inventarisatie op 23 juli met Diane Schenkel (Boermarke) Piet Idserda (Boermarke) en Bert Noorman (Vogelwacht Uffelte)

Inventarisatie 23 augustus 2019 samen met Gertjan Dieters, Gemeente Westerveld

Volledig leeggeroofd nest van de eikenprocessierups

Andere hulp uit de natuur: kleine poppenrovers en vleermuizen

Dit jaar hadden we voor het eerst veel kleine poppenrovers (Calosoma inquisitor). Die waren massaal in de eiken aanwezig. De middenberm die niet meer gemaaid werd diende als schuilplaats voor deze kevers. De inventarisatie van de actieve vleermuizen is nog niet klaar, omdat de vluchtperiode van de vlinders nog niet is voltooid. Deze wordt verzorgd door Guido Nijland van de Vleermuiswerkgroep.

Kleine poppenrover bezig met eten van een ringelrups, locatie Westeinde/Wapserveen

Landelijk symposium eikenprocessierups 25 september

De proef loopt nog totdat de vlinders zijn uitgevlogen. Op 25 september 2019 worden de definitieve resultaten van de proef gepresenteerd tijdens het landelijke symposium voor professionals in Ede dat door het Kenniscentrum Eikenprocessierups wordt georganiseerd in opdracht van het Ministerie van LNV. Tijdens het symposium zullen we ook de voorwaarden waar deze aanpak aan moet voldoen toelichten. Niet alle locaties zijn namelijk geschikt voor een dergelijk project, maar daar waar het mogelijk is, draagt deze aanpak zeker bij aan de beheersing van de eikenprocessierups.

Tekst: Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies, Arnold van Vliet, Wageningen University, beiden betrokken bij het Kenniscentrum Eikenprocessierups
Foto’s: Silvia Hellingman

De proef Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups is een samenwerking tussen inwoners, boeren, gemeente en de Boermarke waarvan Ton Spijkerman de voorzitter is. Rene Vree Egberts (Agrarische Natuur Drenthe) is de projectleider. De proeven met natuurlijke vijanden (vogels, kevers, gaasvliegen en andere natuurlijke vijanden) worden uitgevoerd door Silvia Hellingman.