Begrazingseffecten verder onderzocht: Hoe herstelt een ecosysteem na een periode van overbegrazing?
PWNDoor overbegrazing verdwijnen soorten uit het duin
Het is een bekend probleem dat overbegrazing leidt tot de achteruitgang van een ecosysteem. In de Amsterdamse Waterleidingduinen is de populatie damherten zo groot geworden dat – met uitzondering van enkele giftige soorten – veel planten sinds 2016 nauwelijks meer tot bloei komen en ook deels zijn verdwenen. Het afnemende bloemaanbod heeft ook direct invloed op van bloemen afhankelijke insecten, zoals de duinparelmoervlinder en de aardbeivlinder.
Het landschap is er anders uit gaan zien, in de Amsterdamse Waterleidingduinen is over grote oppervlaktes de structuurrijke vegetatie veranderd. Waar eerst een grote diversiteit te vinden was, vinden we nu vooral mossen en open zand. Deze verandering is ook ongunstig voor allerlei structuurafhankelijke soorten, zoals bijvoorbeeld de zandhagedis.
Op naar herstel
Vanaf 2016 wordt de damhertenpopulatie beheerd in de Amsterdamse Waterleidingduinen met als doel om die terug te brengen naar een grootte die passend is voor het gebied. De populatie neemt sindsdien langzaam af, maar de effecten van overbegrazing zijn nog steeds groot.
Met een subsidie van de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland is begin 2020 is een nieuwe stap gezet. Rondom zestien locaties in het duingebied is een hek geplaatst, waardoor ze ontoegankelijk werden voor damherten. Deze zogenoemde ‘exclosures’ zijn met name gecreëerd in kalkrijke en kalkarme duingraslanden, duinstruweel en vochtige duinvalleien.
Door bepaalde gebieden af te sluiten voor damherten, kunnen we de achteruitgang van het ecosysteem stoppen en karakteristieke plant- en diersoorten behouden. Daarnaast bieden deze afgesloten gebieden een unieke mogelijkheid om onderzoek te doen naar de effecten van overbegrazing en naar het herstel van het gebied na beëindiging daarvan.
De Kennemerduinen als referentiegebied
In 2020 zijn de Kennemerduinen, onderdeel van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, bij het project betrokken. Het Nationaal Park heeft zeer vergelijkbare omstandigheden, met als verschil dat hier de graasdruk minder hoog is. Het gebied is daarmee uiterst geschikt om als referentiegebied te dienen.
In de Kennemerduinen zijn in de winter van 2020 daarom ook twee typen exclosures gecreëerd: één type exclosure dat herten én runderen én paarden buitensluit (identiek aan de exclosures in de Amsterdamse Waterleidingduinen) en een tweede dat alleen de runderen en paarden buitensluit, maar wel toegankelijk is voor damherten. Op deze manier kunnen de effecten van begrazing door damherten en grote grazers los van elkaar worden onderzocht.
Samenwerkingsproject
Een consortium van beheerders Waternet en PWN en onderzoekers van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica van de Universiteit van Amsterdam, Stichting Bargerveen en de Vlinderstichting is sinds 2019 in exclosures en bijbehorende referentiegebieden bezig met het monitoren van:
- Vegetatiestructuur
- Vegetatiesamenstelling
- Aantalsontwikkeling van een groot aantal karakteristieke planten- en diersoorten
- Populatiedynamiek van twee giftige en twee niet-giftige plantensoorten
- Bodembewonende fauna
- Bodemchemie
- In de bodem levende schimmels en bacteriën (microbiota)
Dit brede ecologische onderzoek is alleen mogelijk door deze bijzondere samenwerking tussen natuurbeheerders en onderzoekers, en de inzet van studenten en vrijwilligers.
Eerste inzichten zijn zeer positief
In de zomer van 2019 is in de Amsterdamse Waterleidingduinen een nulmeting gedaan. Afgelopen zomer konden de eerste effecten van het stoppen met overbegrazing op het duinecosysteem worden gemeten.
Positieve effecten van de exclosures in de Amsterdamse Waterleidingduinen waren al direct zichtbaar. De hoogte en bedekking van de vegetatie namen toe. Het verschil in bloei was soms spectaculair, en leidde meteen al tot grotere aantallen en een hogere diversiteit van bloembezoekende insecten dan in de nog steeds begraasde referentiegebieden.
De komende jaren gaan we veel gegevens verzamelen in beide duingebieden; over de bevindingen willen we hier nog regelmatig berichten!
Zie ook:
Tekst: Waternet, UvA en PWN
Foto's: Mark van Til; Bas Brouwer; Wessel van der Geld