26-AUG-2021 - Sinds een jaar zijn de onderwijsterreinen in Nederland officieel rookvrij. Maar rookvrij is nog niet peukenvrij, ontdekte medewerkers van Wageningen University & Research. In en om de Wageningse campus vonden zij duizenden peuken. Ze gingen op onderzoek uit: wat is eigenlijk het effect is van al die peuken op het milieu?

In 2019 werd in Nederland het Nationaal Preventieakkoord aangenomen. In dat Preventieakkoord worden drie leefstijlproblemen aangepakt die jaarlijks verantwoordelijk zijn voor veel ziekten en voortijdig overlijden: roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Eén van de manieren om het roken aan te pakken, is om de plekken waar veel kinderen en jongeren komen rookvrij te maken. Sinds 1 augustus 2020 geldt daarom een rookverbod op het terrein van kinderdagverblijven, scholen en universiteiten.

Duizenden peuken in het gras

Roken is hier dus niet langer toegestaan. Daarmee zijn ook asbakken en peukenpalen verdwenen. “Misschien wat voorbarig”, zegt Marjolijn Dannenburg. Tijdens een wandeling over het Wageningse campusterrein vorig jaar stuitte ze op een plek met honderden peuken in het gras. In haar vrije tijd is zij vrijwilliger zwerfafval en dus ruimde zij de peuken op. Maar een maand later lagen ze er weer.

Dannenburg besloot hierop om het peukenprobleem op de campus systematisch in kaart te brengen. In haar vrije tijd liep ze urenlang over het campusterrein. Alle peuken die ze tegenkwam, ruimde ze op en legde ze vast met de zwerfafval-app Litterati. Twee maanden later heeft ze zo’n 17.000 peuken geraapt op en in de omgeving van het campusterrein.

Locaties van de gevonden peuken

Plastic soep

Zoveel peuken in het milieu vergroot volgens Kryss Waldschläger het plastic probleem. Waldschläger doet bij de leerstoelgroep Hydrology and Water Management onderzoek naar de verspreiding van microplastics. “Een peuk bestaat uit zo’n 15.000 vezeltjes van het plastic celluloseacetaat. Ook al is een sigaret klein, wereldwijd worden er per jaar 6 biljoen filtersigaretten gerookt. Daarvan komt twee derde in het milieu terecht, dat is 500.000 ton aan plastic (ter vergelijking: jaarlijks belandt in totaal 12,2 miljoen ton plastic in de zee). Omdat sigaretten via de straat in het riool belanden en via het riool uiteindelijk in zee, dragen ze bij aan de plastic soep.”

Maar volgens Dannenburg is er meer: “Peuken bestaan niet alleen uit plastic, maar bevatten ook een giftige cocktail van duizenden chemische stoffen. Daarvan zijn er 200 toxisch en 70 kankerverwekkend. Hier zitten ook zware metalen bij die in het milieu verspreid raken en niet uiteen vallen. Met zoveel peuken bij elkaar, tikt dit aardig aan”.

Een peuk weggooien, hoe erg is dit?

Een deel van de peuken die weggegooid worden wordt door de straatvegers opgeruimd. Peuken die achterblijven kunnen rechtstreeks of na een regenbui in rioolputten of ander water terechtkomen. De giftige stoffen in peuken komen dan via het rioolwater uit bij waterzuiveringsinstallaties. Hier remmen ze de groei van micro-organismen die het water juist moeten zuiveren. In rivieren en in de zee is een hoge concentratie van deze giftige stoffen zelfs dodelijk voor allerlei waterdieren, van watervlooien tot vissen.

Ook op land zijn peuken schadelijk voor de natuur. Ze remmen de plantengroei en verhogen het nicotinegehalte van planten. Eén peuk per vierkante meter kan het nicotinegehalte van planten al verhogen tot boven de norm die geldt sinds het verbod op neonicotinoïden. De milieuschade door weggegooide peuken kan dus groot zijn.

Wildgroei aan peuken tegengaan

Volgens Dannenburg krijgt de rokende medewerker of student vooral te horen wat zij niet mogen doen, namelijk roken op het schoolplein of de campus. “Dus wordt er stiekem gerookt op de parkeerplaats of in de fietsenhokken. De peuken verdwijnen in rioolputten of in het gras en de struiken aan de rand van de campus.”

Een verbod op plastic filters is volgens haar een mogelijke oplossing. “Dit is een goede optie. Hoewel rokers veronderstellen dat het filter gezondheidswinst oplevert, wijst onderzoek uit dat dit niet het geval is. Het filter zou dus zonder gezondheidsschade weggelaten kunnen worden. Zolang het filter nog in de sigaret zit, lijkt de enige mogelijkheden om rokers bewust te maken van de schadelijkheid van hun peuk voor het milieu en het aanbieden van gedragsalternatieven. De asbakken en peukentegels zijn verdwenen om roken te ontmoedigen, maar deze onofficiële peukenplekken wekken eveneens de indruk dat roken normaal is. En dat het bovendien ook normaal is om je peuk op de grond, in de put, of tussen de struiken te gooien. In gesprek met rokers op een enkele plek een peukenpaal plaatsen, of het aanbieden en promoten van peukenpockets kan overwogen worden.”

Meer informatie

Het (Engelstalige) rapport van de peukeninventarisatie, “The butt in the drain”, is te lezen op https://edepot.wur.nl/550221 (pdf; 5,1 MB).

Tekst: Wageningen Environmental Research
Foto's: Marjolijn Dannenburg; Wageningen University & Research