Hollandse zomer gunstig voor stekelzwammen

In een Hollandse zomer wisselen zon en regen elkaar af. Hittegolven ontbreken, integendeel: regelmatig zijn er periodes met regen. Dit levert een weerbeeld op dat uitermate gunstig is voor paddenstoelen. Met name op de hogere zandgronden kunnen we nu in mosrijke lanen en wegbermen stekelzwammen tegenkomen. Dat is bijzonder, want deze groep paddenstoelen met een groot aantal soorten heeft zich de laatste vijf jaar weinig laten zien, omdat de weersomstandigheden te ongunstig waren. Veertig jaar geleden zag het er zelfs naar uit dat ze helemaal uit Nederland zouden verdwijnen. Ze kunnen namelijk heel slecht tegen de grote hoeveelheid stikstof die in Nederland via de atmosfeer op ons neerdaalt. Stekelzwammen zijn specialisten in schrale, voedselarme omstandigheden, hoe schraler hoe beter. Rond de eeuwwisseling trad er een lichte verbetering op: dankzij maatregelen van de regering nam de hoeveelheid stikstof met één derde af. Dat was voor een aantal soorten voldoende om weer te verschijnen, vooral in voedselarme bermen. 

Stekelzwammen hebben aan de onderzijde in plaats van lamellen fijne stekeltjes waarop de sporen gevormd worden. Van bovenaf gezien behoren ze niet bepaald tot moeders mooiste. Meestal zijn het stevige, bobbelige vruchtlichamen die, dicht tegen de grond aangedrukt, nog het meeste weg hebben van mislukte elfenbankjes. Maar wat ze aan schoonheid missen, winnen ze aan belang als milieu-indicatoren. Zolang zij nog in Nederland willen groeien, is onze vergraste en verbraamde natuur niet helemaal verloren. Ook al zijn vrijwel alle soorten die in symbiose groeien met Grove den uitgestorven als gevolg van hun grote gevoeligheid voor stikstof, de dertien soorten die samen met loofbomen groeien, kunnen oplettende paddenstoelenliefhebbers in ons land nog altijd tegenkomen.

In Zuidwest-Drenthe liggen enkele sterk beschaduwde lanen waar al meer dan twintig jaar regelmatig naar paddenstoelen wordt gekeken. Begin augustus verschenen hier de eerste vruchtlichamen van stekelzwammen, in één laan zelfs van vier verschillende soorten: Blauwvoetstekelzwam, Blauwzwarte stekelzwam, Gezoneerde stekelzwam en Wollige stekelzwam. Ze staan alle vier op de Rode Lijst, de Blauwzwarte stekelzwam zelfs als bedreigd. Ook van elders uit het land komen berichten dat er stekelzwammen gevonden worden.

Stekelzwammen zijn niet altijd even gemakkelijk uit elkaar te houden. Vooral zeer jonge of oude exemplaren zorgen voor verwarring. De Blauwzwarte stekelzwam en de Wollige stekelzwam beginnen allebei opvallend wit. Pas later is de ene soort blauwzwart met een lichte rand en de ander meer bruinig met een brede witte rand. Een onderscheidend kenmerk is dat het hoed- en steelvlees op doorsnede een verschillende reactie met een druppel ammonia vertoont: heel donker groen bij de eerste en geen reactie of slechts heel licht groenig bij de Wollige stekelzwam.

Tekst: Rob Chrispijn, Nederlandse Mycologische vereniging
Foto's: Rob Chrispijn (leadfoto: Wollige stekelzwam); Jan Knuiman