Stikstof en de platte schijfhoren

De platte schijfhoren is een zoetwaterslak met een in één vlak opgerold, uiterst plat, schijfvormig slakkenhuisje. Deze soort is zeldzaam in alle Europese landen en wordt  beschermd door de Europese Habitatrichtlijn. Nederland is bekend om de relatief grote populaties en talrijke vindplaatsen. De dieren leven vooral in slootjes en andere wateren met een rijke onderwatervegetatie in met name veenweidegebied. Opvallend is de duidelijke afname van deze typische indicator voor gezonde boerenslootjes in de laatste decennia.

Net als veel andere waterslakken houdt de platte schijfhoren niet van voedselarm water. Dus zou je verwachten dat de dieren blij zijn met het stikstofaanbod dat door het uitrijden van mest via het grondwater in de sloten belandt. Door die stikstofverbindingen nemen immers de plantaardige micro-organismen toe. En die vormen weer het voedsel van dierlijke micro-organismen. Deze mix van plantaardig en dierlijk voedsel is belangrijk voor slakkensoorten. Ook de onderwatervegetatie waartussen de platte schijfhoren leeft kan weelderig groeien.

Wat is dan het probleem? Als concentraties stikstof te hoog worden, nemen vooral allerlei soorten kroos toe. Die bedekken het wateroppervlak en nemen het licht weg van de onderwaterplanten, waardoor deze afsterven. Met dat afsterven komt er nóg meer stikstof in het water en gaat het kroos nóg harder groeien. Na het bereiken van zo'n omslagpunt keert de onderwatervegetatie ter plaatse niet meer terug. Door dit proces verdwijnen vrijwel alle waterorganismen die afhankelijk zijn van de waterplanten en de zuurstof die ze produceren. De platte schijfhoren was in Nederland talrijk, juist in en dankzij de boerensloten. Helaas is de soort inmiddels door een teveel aan voedsel uit veel sloten verdwenen. Hetzelfde proces dreigt, behalve voor boerensloten, voor nog veel meer wateren. Bijvoorbeeld meren en plassengebieden, zeker als ze grenzen aan boerenbedrijven die veel mest uitrijden.

Tekst: Stichting ANEMOON en SoortenNL
Foto's: PICTAN