Onderzoek naar de impact van steenmeel op miljoenpoten

De Nederlandse bossen op zandgronden hebben sterk te lijden onder een verhoogde depositie van verzurende stoffen. In bossen is de verzurende invloed van stikstofdepositie vaak zeer hoog. Dit komt omdat bossen relatief veel stikstof uit de lucht ‘invangen’, waardoor de jaarlijkse depositie hier vaak vele malen hoger is dan bijvoorbeeld in graslanden of heidegebieden. Hierdoor is de bodem van veel van de bossen op droge zandgronden ernstig verzuurd geraakt en zijn ingrijpende maatregelen vereist om de bodemkwaliteit van deze gebieden te behouden of te verbeteren. Een maatregel om verzuring in deze bossen tegen te gaan, is het actief toevoegen van basenleverende stoffen, zoals steenmeel. Het toedienen van steenmeel is een relatief nieuwe maatregel en er is daarom nog weinig bekend over de lange- en korte termijneffecten van steenmeel op ecosystemen. Onderzoek hiernaar richt zich specifiek op de invloed van steenmeel op verschillende aspecten zoals vegetatie, bodem en bodemfauna, schimmels en bacteriën, evenals macrofauna in relatie tot vogels en zoogdieren, in verschillende parallel lopende projecten.

Rol van miljoenpoten

Miljoenpoten vervullen een cruciale rol in het bos-ecosysteem. Als strooiseleters behoren zij tot de eerste schakels die gevallen bladeren en dood hout fragmenteren, zodat het ook toegankelijk wordt voor andere afbraakorganismen zoals regenwormen, mijten en springstaarten. Bovendien stimuleren zij microbiële afbraakprocessen in de bodem omdat hun uitwerpselen veel micro-organismen bevatten die in staat zijn om strooisel af te breken. Vooral in situaties waarin huisjesslakken schaars zijn, spelen miljoenpoten bovendien een rol in het voorzien van calcium in het voedsel van dieren hoger in de voedselketen. Uit eerder onderzoek bleek echter dat na het toedienen van steenmeel afname van miljoenpoten optrad. Mogelijke oorzaken hiervan zijn dat scherpe deeltjes steenmeel miljoenpoten van binnenuit kunnen beschadigen en kunnen ophopen in de darmen waar het tot verteringsproblemen kan leiden. Ook kunnen de steenmeeldeeltjes mogelijk de beschermende cuticula van miljoenpoten beschadigen, of de ademopeningen van het tracheeënstelsel blokkeren. Maar ook verzuring leidt tot een afname van miljoenpoten, omdat hun exoskelet onder sterk zure omstandigheden oplost.

Overlevingsexperiment

In een eerder uitgevoerd kortdurend experiment gefinancierd door de Provincie Gelderland bleek dat de negatieve effecten van steenmeel op de overleving van miljoenpoten mee vallen. Toch was de overleving van miljoenpoten bij geen toediening van steenmeel aan het einde van het experiment hoger dan bij verschillende steenmeelbehandelingen. Maar tegelijkertijd kon er geen dosis-effect relatie worden aangetoond. Om echt zeker te weten of miljoenpoten wel of geen last ondervinden van steenmeeltoediening wordt dit experiment nu nogmaals uitgevoerd voor een twee keer zo lange periode, gefinancierd vanuit onderzoeksgelden van de provincie Noord-Brabant. De miljoenpootsoort Grote platrug (Polydesmus angustus) wordt in dit onderzoek gebruikt als modelorganisme. Deze soort komt veelvuldig voor in bosgronden in het noordwesten van Europa, zowel op leem- als zandgronden. Deze soort is tolerant voor zure omstandigheden en is één van de weinige miljoenpootsoorten die ook nog in bossen op arme zandgronden kan worden aangetroffen. De miljoenpoten worden gedurende een periode van twaalf weken blootgesteld aan diverse soorten en doses steenmeel op een substraat van vochtig eikenbosstrooisel. Tijdens deze periode zal worden bijgehouden hoe de overleving en groei van de individuele miljoenpoten verlopen. Van een deel van de (overleden) miljoenpoten zal tevens histologisch onderzoek worden uitgevoerd: er worden dunne preparaten van gemaakt, een kleuring uitgevoerd en vervolgens met een microscoop onderzocht op eventueel optreden van interne en externe schade door steenmeel. De resultaten van dit onderzoek zullen meer inzicht geven in eventuele ongewenste effecten van steenmeeltoediening op miljoenpoten en daarmee bijdragen aan het vergroten van de kennis over het veilig gebruik van steenmeel als verzuringsbestrijdende maatregel in bosecosystemen.

Eerder onderzoek werd uitgevoerd in projecten gefinancierd uit de onderzoeksprogramma’s van OBN en Provincie Gelderland, het huidige onderzoek wordt gefinancierd door een subsidie van de Provincie Noord-Brabant en uitgevoerd door Stichting Bargerveen in samenwerking met de Bosgroep Zuid-Nederland.

Tekst: Kevin Geurts & Joost Vogels, Stichting Bargerveen
Foto’s: Joost Vogels, Stichting Bargerveen (leadfoto: Grote platrug)