Dode bruinvis en zeehond brengen nieuw leven op Zeeuwse schor

Dode dieren brengen voedsel voor een heleboel andere dieren – van insecten tot vogels en zoogdieren. Het project ‘Dood doet Leven Zeeland’ wil een eind maken aan de praktijk om dode dieren diep te begraven of van het strand af te voeren en te vernietigen. Grote hoeveelheden cruciale mineralen blijven zo voor de kringloop van het leven beschikbaar.

In de afgelopen jaren plaatsten Het Zeeuwse Landschap en Staatsbosbeheer al aangereden dode dieren, zoals damherten en reeën, terug in hun binnendijkse natuurgebieden. Daarnaast zorgden ze dat wildlevende runderen en paarden die in het gebied doodgingen, mochten blijven liggen. De kadavers brachten flink wat leven in de brouwerij. Insectenspecialisten ontdekten zeldzame kevers en cameravallen registreerden zelfs een ontsnapte Rüppells gier.

Zeezoogdieren als nieuwe stap 

Met het plaatsen van aangespoelde vissen en zeezoogdieren, zoals zeehonden en bruinvissen, zetten de organisaties een volgende stap. Eerder gebeurde dit al als proef op de ‘groene stranden’ bij Oranjezon en Neeltje Jans. Volgens Ykelien Damstra van ARK Rewilding Nederland blijkt uit camerabeelden dat dieren er snel op reageren.

Meeuwen, eksters en zelfs raven komen erop af. “We zien ook drieteenstrandlopertjes pikkend naar de insecten rondom de kadavers, terwijl je die normaal gesproken langs de vloedlijn ziet dribbelen. En steenlopers die van het vlees eten. Dat zijn blijkbaar ook aaseters als ze de kans krijgen.” En er kwamen nog meer dieren af op het leven rond het kadaver. “Witte kwikstaarten die de vliegen en maden wegpikken, een velduil die op het kadaver landt om op de mee-etende muizen te jagen. Er gebeurt ontzettend veel!”

Pepijn Calle van Het Zeeuwse Landschap vult aan: “Naar de waarde van zeekadavers voor fauna is nog maar weinig onderzoek gedaan – samen met vrijwilligers brengen we deze waarden nu in beeld. Hiervoor gebruiken we wildcamera’s en verzamelen we insecten. De eerste resultaten zijn veelbelovend: we ontdekken voortdurend nieuwe bijzonderheden.” Volgens Jaap van der Hiele van ReddingsTeam Zeedieren zijn de vrijwilligers die zeedieren ruimen blij met het project: “Ze zijn zo enthousiast dat nu al ongeveer negentig procent van de kleine zeezoogdieren in de natuur achterblijft.”

Wat er nu gaat gebeuren bij de dode bruinvis en zeehond in Waterdunen? Calle: “Dat wordt een verrassing! Het neerleggen van kadavers in het schorrengebied is nieuw, waardoor we het nog niet precies weten. Dat is juist het leuke. Dit zijn andere omstandigheden en dat betekent mogelijk andere dieren. Misschien gaan krabben hier een grote rol bij de afbraak spelen.” 

Natuurlijke stranden 

Ook bezoekers kunnen de dode dieren bekijken. Bij bestaande locaties Oranjezon en Neeltje Jans kijken mensen volgens Damstra hun ogen uit. Vanwege de kadavers én al het andere dat op de groene stranden aanspoelt. “Mensen zijn het totaal niet meer gewend – ikzelf trouwens in Nederland ook niet. Ik ben net in Schotland geweest. Daar liggen dikke lagen aangespoelde wieren op het strand. Bij storm worden die weer meegesleurd de zee in, of er spoelt juist meer aan. In Nederland halen we die wieren allemaal weg om het netjes te maken voor de badgasten. Daar is nog enorm veel te winnen, en op de groene stranden zijn Het Zeeuwse Landschap en partners daar echt al stappen aan het zetten. De kadavers zijn daar een mooi onderdeel van.” 

De omgeving reageert ook positief op de groene stranden. Calle: “De aangesloten partijen zijn echt trots op hun groene strand. Het was misschien even wennen, maar nu vertellen paviljoenhouders en strandwachters vol enthousiasme over deze kadavers. De verhalen over de moedervos die ’s avonds komt kijken, en de raaf die alle meeuwen wegjaagt om rustig te kunnen eten, zijn favoriet.”

Volgens Damstra kunnen de kadavers ook een startpunt zijn voor nieuwe duinvorming. “De wind blaast er zand tegenaan, dat blijft liggen. En omdat daar meer voedingsstoffen in de bodem zitten, groeien er nieuwe planten bij, die op hun beurt nog meer zand vasthouden. Nu zijn het nog kleine hoopjes, maar het is een begin.”

Mineralen in de kringloop 

Naast het zichtbare profijt van het kadaver voor allerlei dieren, is er – onzichtbaar voor het blote oog – meer goeds aan de gang. “Een dier zit vol waardevolle stoffen”, legt Damstra uit. “Tijdens hun leven halen ze via voeding mineralen uit hun omgeving. Als ze sterven, geven ze die rijkdom terug. Vleesetende dieren nemen het rechtstreeks op van het kadaver, en worden wellicht daarna zelf weer de maaltijd van een ander dier – bijvoorbeeld een insecteneter. Een ander deel van de mineralen wordt opgenomen in de bodem, en wordt onderdeel van de planten die daar weer opkomen. Zo belanden ze weer in de magen van grazers.” Als voorbeeld noemt ze de kalk die in botten zit. Dat is een essentieel mineraal voor eierschalen en stevige botten. Vossen slepen de botten van kadavers de duinen in, waardoor ze kalk op natuurlijke wijze verspreiden in dit gebied waar al langere tijd een tekort is. Damstra: “Als we kadavers weghalen, nemen we ook al die mineralen mee. Dat is zonde – je haalt letterlijk leven weg uit het gebied.”

Volgens haar is het belangrijk dat niet alleen het zichtbare leven rond de kadavers aandacht krijgt, maar juist ook het onzichtbare belang van de mineralenkringloop. “Dat onzichtbare verhaal moet meer bekend worden. Dood is niet het einde, maar een cruciale schakel in de kringloop van het leven.” 

Kadaverkijken 

Wil je zelf een kijkje nemen bij het leven in, op en rond de kadavers? De dode bruinvis en zeehond zijn te zien vanuit vogelkijkhut Koekeloere bij Waterdunen. Parkeren kan bij de grote parkeerplaats Waterdunen, op de Walendijk 2-4 in Breskens. Bij Oranjezon en Neeltje Jans kun je dichter bij de kadavers komen die op het strand liggen.

Dood doet leven Zeeland

Dood doet leven Zeeland wordt gefinancierd door Provincie Zeeland. De betrokken partners zijn Het Zeeuwse Landschap, Staatsbosbeheer, IVN Oosterschelde, Bureau APIS, ReddingsTeam Zeedieren en ARK Rewilding Nederland.

Meer informatie

• Artikel Kadavers fascineren en schenken leven.

Tekst: ARK Rewilding Nederland
Beeld: Het Zeeuwse Landschap & ReddingsTeam Zeedieren (leadfoto: dode dieren brengen veel leven in de brouwerij. Zilvermeeuwen, kwikstaarten en lopertjes komen snel af op het kadaver en het leven eromheen); Erik Speksnijder, Het Zeeuwse Landschap; Peter de Smidt, Het Zeeuwse Landschap; Jaap van der Hiele, ReddingsTeam Zeedieren