Aanhoudende droogte funest voor vogels

Door klimaatverandering nemen weersextremen toe. Zo was 2024 een van de drie natste jaren ooit, met de maand mei als de natste maand ooit gemeten in ons land. Dankzij de dertien webcams van Vogelbescherming – die het broedseizoen vastleggen tijdens ‘Beleef de Lente’ – kan iedereen de gevolgen van de droogte zien. De Jong: “Bij de boerenlandvogels, zoals de grutto, tureluur en kievit zie je de grond kurkdroog worden, terwijl water noodzakelijk is voor weide- en watervogels. Als de bovenlaag van de bodem uitdroogt, gaan de wormen dieper in de grond zitten en kunnen de volwassen vogels met hun snavel niet meer in de harde grond komen. Ondervoeding ligt dus op de loer.” 

Structurele maatregelen noodzakelijk

Ondanks dat er regen voorspeld wordt, benadrukt Vogelbescherming dat de impact van de droogte op de natuur en vogels niet met één regenbui is opgelost. Volgens Vogelbescherming is het tijd dat we de inrichting van het land en het landgebruik serieus moeten aanpassen om watertekorten te voorkomen en om neerslag langer vast te houden. De Jong: “Door het afvoeren van neerslag in de winter ontstaan er problemen bij droogte. Overheden, waterschappen en landgebruikers moeten gezamenlijk het waterbeheer aanpassen en investeren in natuurlijke klimaatbuffers die water vasthouden. Zulke gebieden helpen niet alleen vogels, maar maken Nederland ook weerbaarder tegen klimaatverandering.”

Op slechts 2,5 procent van de landbouwgrond in Nederland worden maatregelen genomen die bijdragen aan goed leefgebied voor boerenlandvogels en andere soorten, het zogenaamde zware beheer. Denk daarbij voor weidevogels aan kruidenrijk grasland, plas-dras en een hoger (grond)waterpeil. De Jong: “De bescherming van boerenlandvogels schiet nog altijd ernstig tekort en deze maatregelen helpen juist ook bij droogte.” Vogelbescherming wordt gesteund door de onlangs gepubliceerde ecologische evaluatie van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Deze evaluatie laat zien dat het noodzakelijk is om dit soort maatregelen op veel grotere schaal, meer geconcentreerd en gebiedsgericht in te zetten.

Vogels zijn indicatoren

Vogels worden wereldwijd gebruikt als indicatoren voor de gezondheid van ecosystemen. Verandering in populatie, gedrag en migratiepatronen kunnen het signaal zijn van ongeregeldheden in het milieu, zoals verlies van leefgebied, vervuiling of klimaatverandering. “Vogels zijn belangrijker voor de mens dan menigeen denkt. Zelfs tuinvogels zoals mezen en fitissen worden getroffen door de gevolgen van de droogte vanwege het gebrek aan rupsen. Lange droogte betekent minder bloemen en zonder nectar zijn er minder vlinders en rupsen, die een belangrijke eiwitrijke voedselbron zijn voor jonge vogels”, legt De Jong uit.

De droogte levert ook al vóór het broeden van start gaat problemen op. Moerasvogels zoals roerdompen en waterrallen, die voor hun voedsel natte situaties nodig hebben, zullen het moeilijker hebben. Veel vogels bouwen het liefst een nest wanneer materiaal wat vochtig is. Vooral voor huiszwaluwen en boerenzwaluwen vormt uitgedroogde klei een groot probleem bij het bouwen van het bekende kommetje.

Helpende hand

Een schaal met water in de tuin om te drinken en te badderen, modderplekjes voor zwaluwen en inheemse planten voor schaduw maken al verschil. “Het lijkt klein, maar het kan letterlijk het verschil zijn tussen leven en dood”, zegt De Jong. “Zonder water of schaduw zoeken kuikens zoals van de scholekster – die veelal op het dak broeden – hun heil op andere plekken en sommige kuikens springen dan zelfs van het dak af.”

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Beeld: Vogelbescherming Nederland (leadfoto: droogte bij Oostelijke Vechtoever, mei 2025); Ernst Bos