‘Vogelen’ op de universiteit

Wat blijkt: de studenten zijn erna nooit meer wie ze ervoor waren: een natuurbewustzijn gaat open en kan niet meer dicht. Het vak ‘Vogelen’ werd dit jaar voor de tweede keer aangeboden aan studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Officieel heet het 'de honoursmodule: Birds - Our Shared History, Habitats and Future'. Vogelen als academisch vak klinkt onverwacht. Maar kan een mens zich volledig ontwikkelen en ontpoppen tot de beste versie van zichzelf met alleen maar theorie? Is het leren voelen van het lijf en de emotie die je in de natuur ervaart niet even noodzakelijk om al die kennis later gebalanceerd en efficiënt in te zetten? Docenten Joris Buis en Elias den Otter zijn ervan overtuigd dat een mens op zijn best is als hoofd, hart en handen samenwerken. Joris: “Voor de studenten is het fijn om wat ze leren tijdens ons vak in hun toolbox te hebben. Voor de rest van hun leven staat de deur open naar ontspanning, verbondenheid, mentaal welzijn en weerbaarheid.”
Elias: “Ik zou liegen als ik niet zou dromen dat ze ook nog állemaal een rol in natuurbescherming krijgen, maar ik weet dat dat hopeloos naïef is.”

Als de eerste zanglijster begint te zingen

“Het honoursprogramma is iets extra’s wat op het gewone studieprogramma komt”, legt Joris uit. “Het Instituut Interdisciplinaire Studies (IIS) maakt het mogelijk en geeft ons alle steun en vrijheid. We krijgen studenten uit alle richtingen: bedrijfskunde, ICT, geneeskunde, sociale wetenschappen, antropologie, noem het maar op. Het programma loopt tijdens hun bacheloropleiding, dus de eerste drie jaar. Wij bieden een van de vele extra vakken aan die ze in die periode kunnen kiezen. Ons onderdeel duurt twaalf weken en start in februari, als de eerste zanglijster begint te zingen.”
Elias: “Dan lopen we buiten als het schemerig is, soms mistig, nat en winderig. De wereld van vogelgeluiden gaat voor ze open, de wereld van het voelen, horen, de zintuigen openstellen om vogels te ontdekken. We beginnen altijd theoretisch, filosofisch, historisch. We hebben docenten als Roel Posthoorn van natuurherstel, Wouter van Steelant van trekvogelecologie en Marrigt van der Valk die diversiteit en inclusie in de vogelwereld doceert. Theorie over hoe de mens zich tot de natuur verhoudt, wordt werkelijkheid met het waarnemen van de wereld om ons heen. We willen dat de studenten erachter komen wat hún band is met de natuur en welke invloed dit op hun persoonlijke pad kan hebben, op hun werk of in hun leven.”

Zo bijzonder

Joris: “We lopen op en rond het Science Park, waar veel groen is, maar – best uniek – er is ruimte en budget om verder weg te gaan. Bijvoorbeeld naar de Veluwe, de Marker Wadden of een mooie plek om weidevogels op doortrek te zien, zoals het Landje van Geijsel. Van februari tot mei volgen we de vogeltrek en we eindigen in de Oostvaardersplassen. Een apotheose. Dan gaan we met ecokarren een gebied in waar je normaal niet mag komen. Er kwam dit jaar een rode wouw over, er kwam een koekoek naast ons zitten. Vorig jaar was er een vos met de hele familie aan het spelen, met op tien meter afstand voor ons een zeearend. Tegen die tijd zijn de studenten zo ver dat ze doorhebben hoe bijzonder het is wat ze meemaken.”
“Er is ook zo’n vogelkijktoren”, vult Elias aan. “Het hele zooitje rent dan letterlijk van de ene naar de andere kant. Dan is daar weer wat te zien en dan woep, daar gaan ze weer: een koereiger.”

De droom van elke docent

Joris en Elias willen een diverse, nieuwe generatie vogelaars laten opstaan, die nieuwsgierig, betrokken en actief is. Hun droom? Een wereldwijd netwerk van slimme koppen die zich inzetten voor een mooiere wereld.
“Soms hebben studenten echt een transformatieve leerervaring”, vertelt Elias. “Ze doen erna niet meer dezelfde dingen als ervoor en maken fundamenteel andere keuzes nadat ze het leerproces zijn doorgegaan. Dat is de droom van elke docent. Wat je sowieso ziet, is dat ze het luisteren en kijken niet meer kunnen uitzetten. Dat bewustzijn is voor ze opengegaan en kan nooit meer dicht. Het zijn zaadjes die je plant, die altijd ergens landen. We hadden bijvoorbeeld een AI-student. Die ging zo anders het vak uit dan hij erin kwam. Hij gaat met zoveel meer levensvragen aan de slag door het besef dat hij eigenlijk alleen maar bezig is met dode materie tijdens zijn studie. Een andere student schreef dat hij altijd ‘gewoon’ wakker werd, maar nu samen met de zingende winterkoning buiten zijn flat op zes hoog. Voor mij mag alles: van oog voor vogels krijgen tot een actieve rol in natuurbescherming.”
Joris: “We hebben een opdracht dat ze honderd vogelsoorten moeten proberen te zien tijdens de cursus. Een groot deel haalt dat, tachtig procent ofzo, en velen gaan er mee door. Het mooiste vind ik dat je iemand iets voor de allereerste keer kan laten zien. Ik herinner me twee studenten die voor het eerst een ijsvogel door de telescoop zagen, ineens zo dichtbij en zo intens mooi. Introverte types die helemaal geraakt zijn, dat raakt mij ook.”

Meer informatie

• Lees meer over De Vogelmeesters, een initiatief van Joris en Elias met als gezamenlijke missie: bouwen aan een inclusievere vogelwereld, waarin iedereen zich welkom voelt om de natuur te ontdekken en beschermen. 
• Doe je ook mee? Word lid van Vogelbescherming Nederland.

Tekst: Jeanet van Zoelen, Vogelbescherming Nederland
Beeld: Martin Hierck; Hans Peeters; Jelle de Jong