Zeeschildpadden in Caribisch Nederland: herstel zichtbaar, bedreiging blijft

Zeeschildpadden kennen een opmerkelijke levenscyclus: na het uitkomen van de eieren trekken de jongen de open zee in, waar ze jarenlang niet worden waargenomen. Pas rond hun 25ste tot 35ste levensjaar, zoals bij de groene zeeschildpad, keren ze terug naar hun geboorteplek om te nestelen. De lange levensduur en sterke plaatsgebondenheid van zeeschildpadden maken hen extra kwetsbaar voor verstoring, in zee én op het land.

Bedreigingen

De groene zeeschildpad wordt in het Nederlands ook wel soepschildpad genoemd – een verwijzing naar het verleden, toen zeeschildpadden een belangrijke voedselbron waren in het Caribisch gebied. Tegenwoordig zijn ze beschermd en is het verboden om ze te eten. Maar dat neemt niet weg dat ze nog steeds met veel menselijke bedreigingen te maken hebben.

Op de stranden zorgen kustontwikkeling, kunstlicht, erosie en recreatie voor problemen bij het nestelen. In zee worden groene zeeschildpadden geconfronteerd met vervuiling, verlies van zeegrasvelden, afnemende koraalriffen en gevolgen van toenemende recreatie, zoals aanvaringen. Doordat zeeschildpadden jarenlang voedsel zoeken in dezelfde gebieden, zijn ze kwetsbaar voor milieuvervuiling. Vooral op Bonaire overschrijden zware metalen in het zeegras, zoals cadmium en koper, de veiligheidsdrempels. Chemische vervuiling kan zeeschildpadden extra vatbaar maken voor ziektes, zoals fibropapillomatose, een herpesvirus dat tumoren veroorzaakt. 

Belangrijke foerageergebieden

De wateren rond Caribisch Nederland zijn steeds belangrijker geworden als foerageergebieden. Op Saba grazen jonge groene schildpadden in zeegrasvelden, terwijl karetschildpadden regelmatig op de riffen en de voedselrijke Saba Bank worden waargenomen. Op Bonaire zijn karet- en groene zeeschildpadden wijdverspreid, met hoge aantallen groene zeeschildpadden rond Lac Bay, een belangrijk zeegrasgebied.

Lisa Becking, onderzoeker bij Naturalis en universitair hoofddocent bij Wageningen University & Research, ziet reden om voorzichtig positief te zijn over de toekomst van zeeschildpadden in Caribisch Nederland. “Twintig jaar aan monitoring laat zien dat de aantallen relatief stabiel zijn gebleven. Genetisch onderzoek wijst erop dat met name juveniele groene zeeschildpadden afkomstig zijn van herstellende populaties in het noordwestelijk Caribisch gebied, al neemt de instroom uit andere regio’s af. Dat wijst erop dat het herstel in andere delen van het Caribisch gebied minder sterk verloopt.”

Internationale samenwerking

De risico’s beperken zich niet alleen tot  de eilanden zelf, ook tijdens de lange migraties tussen broed- en foerageergebieden lopen groene zeeschildpadden gevaar. “Nicaragua, bijvoorbeeld, is volgens sommige schattingen verantwoordelijk voor een groot deel van de vangst van groene zeeschildpadden in de Cariben. Laat dat nou net de wateren zijn waar veel nestelende zeeschildpadden uit Bonaire graag vertoeven,” illustreert Becking.

Zeeschildpadden leggen duizenden kilometers af tussen hun broedstranden en foerageergebieden. Bescherming op één eiland is niet voldoende. Internationale samenwerking – ook met landen waar visserij en habitatverstoring nog altijd grote risico’s vormen – is volgens Kaj Schut, manager van Sea Turtle Conservation Bonaire, essentieel. “Dankzij satellietonderzoek weten we dat zeeschildpadden enorme afstanden afleggen. Een schildpad die in Bonaire nestelt, kan naar Nicaragua migreren om te foerageren. Dat betekent dat bescherming niet stopt bij de eilandsgrenzen.”

Verschillen tussen soorten en eilanden

Sinds 2003 is er een enorme stijging in het aantal waargenomen nesten van groene zeeschildpadden, karetschildpadden en onechte karetschildpadden op Bonaire. Dit is deels dankzij de toegenomen monitoring van de nestgebieden door Sea Turtle Conservation Bonaire. Maar ook op Sint Eustatius is een stijging van het aantal nesten te zien. Voor de karetschildpad en de onechte karetschildpad blijft het aantal nesten gelijk. De situatie van de lederschildpad daarentegen is zorgwekkend: het aantal nesten op Sint Eustatius is in de afgelopen jaren flink gedaald, bijna tot nul. Saba heeft geen geschikte stranden voor zeeschildpadden om te nestelen. De afgelopen jaren zijn er dan ook geen nesten waargenomen.

Het rapport toont aan dat de kwaliteit van monitoring per eiland verschilt. Volgens Eleanor Butler, parkmanager bij St. Eustatius National Parks, heeft dat vooral met de beschikbare middelen te maken. “Bonaire beschikt over een robuuste langetermijndataset, wat zorgt voor betrouwbare trendanalyses. Door gebrek aan capaciteit ontbreken er bij Sint Eustatius en Saba soms gegevens, waardoor het moeilijk is om lokale ontwikkelingen goed te volgen of op tijd bij te sturen. Dit benadrukt de noodzaak van blijvende monitoring en gerichte bescherming, zeker op plekken met veel menselijke activiteit. Bonaires langetermijngegevens bieden een waardevolle basis voor effectief beheer.”

Perspectief op herstel

Zeeschildpadden zijn onmisbaar voor gezonde ecosystemen. Het herstel van sommige populaties bewijst dat beschermingsmaatregelen effect hebben – zolang ze worden nageleefd en wetenschappelijk onderbouwd zijn. Caribisch Nederland biedt een uniek perspectief op herstel, volgens Becking. “Door de successen op Bonaire uit te bouwen, de monitoring te verbeteren en bedreigingen gericht aan te pakken, kunnen deze bijzondere dieren blijven voortbestaan in onze kustwateren. Daar is wel blijvende inzet voor nodig – van beleidsmakers, onderzoekers én de lokale gemeenschap. Alleen zo zorgen we ervoor dat ze ook in de toekomst terugkeren naar onze stranden.”

Aanbevelingen uit het rapport

Om zeeschildpadden beter te beschermen, doen de onderzoekers in hun rapport vier concrete aanbevelingen:

• Bescherm het leefgebied: herstel en bescherm stranden en zeegrasvelden tegen bouw, lichtvervuiling en verstoring en controleer de waterkwaliteit.
• Verzamel betere data: structurele monitoring op alle eilanden is nodig, inclusief onderzoek naar chemische vervuiling in schildpadweefsels.
• Vergroot het bewustzijn: toeristen en bewoners spelen een rol in het beschermen van schildpadden, door afstand te houden en nesten niet te verstoren.
• Werk samen: een nieuw, gezamenlijk Sea Turtle Recovery Action Plan (STRAP) moet de samenwerking binnen het Koninkrijk en met de buurlanden versterken.

Meer informatie

• Lees het hele rapport: State of Nature Caribbean Netherlands

Tekst: Naturalis Biodiversity Center & Wageningen University & Research
Beeld: Fee Smulders (leadfoto: groene zeeschildpad bij Bonaire); Maggy Nugues