Mens en kustvogel gebroederlijk samen op Het Groene Strand

De kans is groot dat je nog nooit een broedende strandplevier of bontbekplevier hebt gezien. Misschien omdat je je er niet van bewust was dat er überhaupt vogels op het strand broeden. Ook als je het wel weet, loop je er zo voorbij of is er een risico dat je op een nestje stapt, zo goed zijn de eieren en jongen gecamoufleerd. Ook een loslopende hond zorgt voor paniek onder de kuikens. Strandbroeders lieten decennia een dalende trend zien: in het midden van de jaren 1970 broedden er in ons land bijvoorbeeld nog negenhonderd paar strandplevieren, in 2018 slechts zo’n honderddertig paren.

Strandbroedergroepen

In 2018 begon Vogelbescherming met een project om op het strand broedende vogels te beschermen, geïnspireerd door BirdLife Australië, waar informatieborden en enthousiaste vrijwilligers badgasten informeren over de vogels en ze stukken strand waar vogels broeden, afzetten met touwen. 'Share the beach' werd het motto. Marije Kuiper, medewerker bescherming bij Vogelbescherming Nederland, ging in Zeeland en Zuid-Holland lezingen geven bij vogelwerkgroepen. De eerste vrijwillige strandbroedergroepen werden gevormd. Als iemand een broedende strandplevier, bontbekplevier of dwergstern ontdekte, rukten vrijwilligers met palen en lint uit om die plek af te zetten. Ze plaatsten informatieborden en vogeldakjes, waar kuikens onder konden schuilen. En ze vertelden badgasten onvermoeibaar en enthousiast het verhaal van de broedende vogels.  

Het Groene Strand

In 2020 werd de aanpak verbreed en sloot de Vogelbescherming aan bij Het Groene Strand. Samen met vrijwilligersgroepen, beheerders en ondernemers wordt in het strandbeheer rekening gehouden met de natuur. Voorheen werd het strand machinaal schoongemaakt. Op die manier wordt niet alleen afval geruimd, ook het aangespoelde zeeleven wordt van het strand verwijderd. Marije Kuiper: “Door de inbreng van de Landschappen en IVN Natuureducatie is onze aanpak verbreed. Wij keken in het begin vooral naar de vogels, zij voegden daar het hele strand aan toe: niet meer machinaal schoonmaken, zodat aanspoelsel kan blijven liggen, en met vrijwilligers handmatig afval opruimen. Het IVN betrok gemeenten en ondernemers met gastheercursussen, plasticvrije terrassen en het verhaal (door)vertellen. Zo werd het niet alleen een betere broedplek voor plevieren, maar écht een ‘groen strand’, waar natuur, beheer en beleving samenkomen.” 

Niet alleen de aanpak werd breder, ook het aantal stranden nam toe. Marije: “Ja, het is echt uitgebreid. Nationaal Park Oosterschelde zag hoe het op de stranden werkte en dacht: dat hebben we hier ook nodig. Zij zijn er enthousiast mee aan de slag gegaan en later is dat binnen Het Groene Strand opgenomen. Inmiddels hebben we in Zeeland twee sterke broedstranden, plus een groot mozaïek van dijken, strandjes en schorren rond de Ooster- en Westerschelde. In Zuid-Holland draaien vier stranden mee en in Noord-Holland is er het strand bij Camperduin en een groep op Texel. Onze betrokkenheid verschilt per plek: sommige groepen werken inmiddels bijna zelfstandig, andere begeleiden we intensiever – van evaluatiebijeenkomsten na het seizoen tot gesprekken met gemeenten. Op Texel doen Staatsbosbeheer en de Vogelwerkgroep de dagelijkse begeleiding; wij hebben vooral in de opstartfase meegedacht en voorbeelden gedeeld.” 

Meer broedparen

Van zowel de strandplevier als de bontbekplevier namen de aantallen broedparen al vanaf 2019 toe. Marije: “We zien bij de bontbekplevier een toename, vooral in Zeeland. De Oosterschelde is een van de belangrijkste broedgebieden en daar zijn de aantallen flink omhoog gegaan. Ook de strandplevier is de laatste jaren in aantallen toegenomen. Op het Verklikkerstrand, bij Burgh-Haamstede, broedden dit jaar 30 paren, dat is bizar veel. Helaas zijn er weinig jongen groot geworden. We weten niet precies waar dat door komt.”

Na 5 jaar is 140 kilometer Groen Strand gerealiseerd, verdeeld over 23 actieve strandgemeenschappen. Er zijn talloze schoonmaakacties georganiseerd en er is een webapp 'Groene Strand' gemaakt om inzicht te krijgen in wat er leeft in de kustzone. In 8 regio’s zijn inmiddels vrijwilligersgroepen actief, die nesten van strandbroeders beschermen, de broedresultaten monitoren en zorgen voor educatie voor strandgangers. Tot nu toe hebben 11 gemeenten de Groene Strand Wimpel ontvangen, de ultieme erkenning en waardering voor gemeenten die zich inzetten voor de natuur op het strand.

Nestkooien

In 2024 kregen 44 nesten een beschermkooi. Dat pakte goed uit voor de eieren: mét kooi kwam 74 procent van de strandpleviernesten en 57 procent van de bontbekpleviernesten uit. Zonder kooi waren de aantallen 19 procent en 31 procent. Bij het uitvliegen was het effect kleiner. Met kooi liep 37 procent (strandplevier) en 30 procent (bontbekplevier) succesvol af. Zonder kooi was dat 8 procent en 24 procent.

Er moet wel worden aangetekend dat de kooien niet willekeurig werden geplaatst. Er wordt van tevoren een inschatting gemaakt of een nest extra bescherming nodig heeft vanwege de drukte op die plek, dus de vergelijking gaat niet helemaal op. De voorlopige conclusie is dat nestkooien vooral in de eifase werken en dat ze een goede aanvulling zijn in het totale pakket, met afzettingen, voorlichting en kuikenschuilplekken. Rust op het strand, honden aan de lijn en genoeg kuikenleefgebied zijn zaken die onmisbaar blijven om meer uitvliegende jongen te realiseren.

Het verhaal landt

Over het algemeen zijn de reacties van strandgangers positief en nieuwsgierig. Marije: “Mensen kijken graag even mee door de telescoop en herkennen de borden inmiddels – zeker omdat we dit sinds 2019 elk seizoen doen. Het verhaal ‘hier broeden plevieren en sterns’ landt. Het gaat om een heel klein stukje strand, maar het levert zoveel op voor de vogels." De hond blijft het lastigste punt. "Bij de afzetting waar de vogels broeden gaat de riem er wel om, maar tweehonderd meter verder zie je de hond soms toch weer los. Mensen willen hun hond graag vrij laten rennen, maar op een broedstrand betekent dat verstoring. We zien helaas ook jaarlijks dat kuikens, soms zelfs volwassen vogels, daadwerkelijk gepakt worden door een hond. We hebben op één plek een extra losloopstrand kunnen regelen, ‘in ruil’ voor een streng afgezette broedzone. Dat helpt, al is het voor sommige strandbezoekers net een stukje verder lopen. De meeste mensen bedoelen het goed en lopen niet bewust door de rasters heen, maar die honden – zeker als ze niet onder appèl staan – stuiven overal tussendoor. Dat maakt het voor de vogels gewoon heel kwetsbaar.”

Einde project, hoe nu verder?

In juli 2025 eindigde het project. De Coalitie Groene Strand neemt het stokje over. Onder leiding van Stichting Duinbehoud blijven Het Zeeuwse Landschap, Zuid-Hollands Landschap, Landschap Noord-Holland, IVN Natuureducatie, Stichting ANEMOON, gemeenten en ondernemers en Vogelbescherming Nederland betrokken om hetzelfde verhaal langs de hele kust te vertellen, kennis te bundelen, vrijwilligers te ondersteunen en monitoring te borgen. Een netwerk van strandbroedergroepen aan de kust in Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Holland gaat door met afzetten, voorlichten, monitoren en, waar nodig, het beschermen van nesten.

Marije: “Die coalitie is er om elkaar als oud-projectpartners te blijven ondersteunen, vooral in communicatie en afstemming: de aandacht vasthouden en snel schakelen bij knelpunten. De werkwijze moet nog uitkristalliseren. Coördinatie blijft nodig – iemand die kennis en materialen deelt, jaarlijkse evaluaties doet en de lijnen uitzet. Vrijwilligers kunnen natuurlijk veel zelf doen, maar het is ook goed om kennisuitwisseling te blijven stimuleren tussen groepen, dat je af en toe eens bij elkaar komt en het grotere plaatje weer met elkaar bekijkt. Het enthousiasme is er.” 

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Beeld: Koos Dansen (leadfoto: strandplevier); Jelle de Jong; Vogelbescherming Nederland