Zaden van zeer zeldzame Zandwolfsmelk gered voor de toekomst
FLORON
Zandwolfsmelk (Euphorbia seguieriana) is altijd al zeldzaam geweest in Nederland, maar diens voortbestaan hangt tegenwoordig aan een zijden draadje. De plant staat op de Rode Lijst als 'Ernstig Bedreigd' en 'Zeer Sterk Achteruitgegaan'. Verder geniet Zandwolfsmelk de sterkste wettelijke bescherming voor een plant in Nederland, als beschermde soort onder de Omgevingswet.
Zandwolfsmelk is lid van de Euphorbiaceae, de Wolfsmelkfamilie. De meeste soorten uit deze familie worden gekenmerkt door een giftig, melkachtig sap, dat vrijkomt bij beschadiging van de plant. Zandwolfsmelk is een vaste plant met een diepe penwortel en blauwgroene, wasachtige bladeren, die dakpansgewijs liggen bij niet-bloeiende stengels. Dit zijn beide aanpassingen aan de groeiplaatsen waar Zandwolfsmelk graag groeit. Zandwolfsmelk groeit namelijk op droge, schrale en kalkhoudende zandbodems. Historisch was dit in Nederland vrijwel alleen langs de grote rivieren.
De afgelopen decennia vinden we Zandwolfsmelk nauwelijks meer in zijn klassieke habitat. Vóór de industriële revolutie groeide Zandwolfsmelk op de hoogste toppen van rivierduinen. Dit zijn droge en voedselarme zandgronden. Dat komt overeen met de groeiplaatsen van Zandwolfsmelk op droge en zandige steppes elders in Europa en Azië. Tegenwoordig is Zandwolfsmelk van alle rivierduintjes, op een of twee na, in Nederland verdwenen, omdat de plant de vermesting die daar heeft plaatsgevonden zeer slecht verdraagt. Het merendeel van de Nederlandse populaties van Zandwolfsmelk groeit op stenige en voedselarme plekken, die compleet door de mens ontstaan zijn. Denk aan bedrijventerreinen en spoorwegemplacementen in de buurt van grote steden.
Deze urbane groeiplaatsen zijn heel gevoelig voor opruim- en opschoonacties van beheerders en terreineigenaren. Zij willen van het onkruid af en realiseren zich wellicht niet hoe bijzonder en kwetsbaar de aanwezigheid van Zandwolfsmelk is. De vraag is of men de soort überhaupt herkent. Bovendien zijn er minder dan tien concrete populaties van Zandwolfsmelk in Nederland over. Dit lage aantal maakt de plant als soort zeer kwetsbaar voor genetische verarming en, in het ergste geval, uitsterving. Dit maakt Zandwolfsmelk een prioritaire soort voor Het Levend Archief, de organisatie die de Nationale Zadencollectie voor de wilde flora van Nederland beheert. Bij een dusdanig laag aantal populaties is het genetisch materiaal van elke populatie belangrijk voor de toekomst. Daarom is FLORON afgelopen september samen met de gemeente Arnhem en Arnhem Zoemt op pad geweest: van beide populaties rondom Arnhem, op een industrieterrein en op een spoorwegtalud, verzamelden ze zaden om die veilig te stellen voor de toekomst. Zo wordt Zandwolfsmelk hopelijk niet alleen voor Arnhem, maar voor heel Nederland behouden.