Leefgebied van Holocentropus insignis in het Fochteloërveen

Nieuwe ‘naakte’ kokerjufferlarve voor de wetenschap beschreven uit Nederland

Wetterskip Fryslân
27-DEC-2018 - In 2012 werd, na ruim veertig jaar afwezigheid, de zeer zeldzame schietmot Holocentropus insignis in het Fochteloërveen herontdekt. Hierdoor getriggerd werd in het voorjaar van 2014 een gerichte zoekactie op touw gezet om de onbeschreven larve van deze soort te vinden. Deze aanpak bleek zeer succesvol, de gezochte kokerjufferlarve kon voor het eerst voor de wetenschap beschreven worden.

Larven van schietmotten leven in het water of in vochtige omstandigheden en worden kokerjuffers genoemd, omdat de meeste soorten een kokertje bouwen van zand, steentjes, blaadjes, takjes of andere materialen. Er zijn echter ook best veel soorten die helemaal geen koker bouwen, zogenaamde ‘naakte kokerjuffers’. De nieuw beschreven larve behoort tot deze groep van naakte kokerjufferlarven. Het volwassen stadium van een kokerjuffer, de schietmot, vertoont de meeste gelijkenis met een nachtvlinder. Een belangrijk verschil is dat een schietmot vleugels heeft die bezet zijn met haren en die van een nachtvlinder bezet zijn met schubben.

De schietmot Holocentropus insignis

Vindplekken

De schietmot Holocentropus insignis heeft een noordelijke verspreiding in Europa, met de meest westelijke en zuidelijke vindplekken in Nederland en net over de grens in België. Verder zijn volwassen individuen gevonden in Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, Noord-Duitsland, Estland, Letland, Litouwen en Rusland. Larven zijn tot nu toe alleen gevonden in Denemarken, Finland en Nederland.

Het leefgebied waar larven van deze kokerjuffer tot nu toe gevonden zijn, lijkt sterk op elkaar: kleine, ondiepe, zure wateren met een uitbundige groei van veenmossen onder water en zegge- of wollegrassoorten boven water. Naast de locatie in het Fochteloërveen, op percelen in eigendom van stichting ‘Het Marius Tonckensfonds’, zijn de larven van Holocentropus insignis op drie andere locaties aangetroffen in het oosten van het land.

Determinatiesleutel

Dat de gevonden larven behoren tot Holocentropus insignis is zichtbaar door de duidelijke morfologische verschillen ten opzichte van andere soorten binnen het genus Holocentropus en is tevens op basis van DNA bevestigd door middel van een DNA-match met volwassen individuen die gevangen zijn op dezelfde locatie in het Fochteloërveen en in Finland. De nieuwe inzichten zijn verwerkt in een determinatiesleutel, zodat alle voorkomende soorten in Nederland herkend kunnen worden. Een complete beschrijving van de kokerjufferlarve Holocentropus insignis is gepubliceerd in het tijdschrift Zootaxa.

Zijaanzicht van de kokerjufferlarve Holocentropus insignis

Waterkwaliteit

Bovenaanzicht van de kop van de kokerjufferlarve Holocentropus insignisBinnen het waterbeheer in Nederland vormen kokerjuffers een belangrijke groep voor het beoordelen van de ecologische waterkwaliteit, onder meer voor de Kaderrichtlijn Water (KRW). De KRW is een Europese richtlijn die voorschrijft dat de waterkwaliteit van de Europese wateren uiterlijk in 2027 aan bepaalde eisen moet voldoen. Kennis over de verspreiding en ecologie van kokerjuffers wordt gebruikt voor het analyseren van de actuele toestand van wateren, maar kan ook gebruikt worden voor het afleiden van doelen voor de gewenste toestand.

Kleine wateren, waarin ook Holocentropus insignis wordt aangetroffen, vallen buiten het bereik van de KRW en zodoende zijn voor deze wateren in veel gevallen nog geen (beschermings)doelen opgesteld. Door provincies en waterschappen wordt momenteel gewerkt om juist ook voor deze kleine ‘overige (waardevolle) wateren’, zoals bronnen, vennen en sloten, doelen op te stellen. Hiermee kan een stap worden gezet om de waterparels waar nog bronpopulaties van aquatische doelsoorten te vinden zijn, te beschermen, zodat ze kunnen (blijven) dienen als kraamkamer voor de omgeving.

Waarnemingen

Wanneer u ook schietmotten of kokerjuffers ziet, geef ze dan door via Waarneming.nl of Telmee! Het liefst vergezeld van goede foto’s zodat determinaties bevestigd kunnen worden.

Meer informatie

Tekst: Harry Boonstra, Wetterskip Fryslân
Foto’s: Harry Boonstra (leadfoto: leefgebied van Holocentropus insignis in het Fochteloërveen ); Aki Rinne; Christophe Brochard, Bureau Biota

Met dank aan Peter Wiberg Larsen, Department of Bioscience, Aarhus University; Martin Kubiak, Center of National History, Universität Hamburg; Aki Rinne, Aquatic Insects Expert Group of Finland; André Blok, Stichting 'Het Marius Tonckensfonds' en iedereen die hielp bij de totstandkoming van het artikel in Zootaxa