De zomertortel: wie hoort hem nog?

Bericht uitgegeven door Sovon Vogelonderzoek Nederland op [publicatiedatum]

De zomertortel is een schaarse vogel geworden in Nederland. De eerste, voorlopige kaart van de nieuwe Vogelatlas laat zien dat de soort enorm achteruit is gegaan. Sinds de jaren 60 zelfs met 95 procent.

Oudere waarnemers kunnen het zich nog herinneren: ochtenden met tientallen zingende zomertortels. Het slaapverwekkende koeren, een perfecte omlijsting van lome zomerdagen, was in bijna het hele land te horen. Daar is weinig van over. De monitoringgegevens van Sovon tonen een ontstellende afname aan. Sinds 1984, en toen waren de eerste tekenen van achteruitgang al zichtbaar, werd de stand letterlijk gedecimeerd. Van algemene broedvogel tot Rode Lijst-soort.

Dat de afname ook gevolgen heeft voor de verspreiding, laat zich raden. Bij het veldwerk voor de eerste Broedvogelatlas, uitgevoerd midden jaren zeventig van de 20e eeuw, kwam de zomertortel nog voor in 83 procent van alle atlasblokken van 5x5 kilometer. Bij de herhaling eind jaren negentig was dat aandeel gedaald tot 70 procent. Vooral in Laag-Nederland, waar de dichtheden altijd al het laagst waren, bleken hele regio’s leeggelopen te zijn. Desondanks waren er nog altijd delen van Nederland waar volop zomertortels te horen waren. Zie figuur 1.

Huidige situatie
Inmiddels moet het beeld ten negatieve worden bijgesteld. Dat is althans af te leiden uit de eerste resultaten voor de nieuwe Vogelatlas. De kaarten met de voorlopige resultaten van het veldwerk in 2013 schetsen een treurig beeld (figuur 1). Ook op de hoge gronden zijn er nu vele atlasblokken onderzocht zonder dat er een zomertortel gevonden kon worden (open stippen). Gebieden mét zomertortels (groene stippen) vormen een minderheid.

Oorzaken
De redenen voor de achteruitgang zijn legio. Ze liggen deels in de broedgebieden, waar de agrarische bedrijfsvoering weinig ruimte laat voor de broodnodige onkruidzaden. Maar ze liggen zeker ook in de overwinteringsgebieden in de Sahel, periodiek geteisterd door droogte en permanent onder vuur door massale kap van de resterende bossen die als slaapplaats fungeren. Voeg daaraan gerust als belangrijke factor nog de jarenlange intensieve jacht rond de Middellandse Zee toe, nog steeds niet uitgebannen en deels nota bene in het voorjaar.

Voorlopige atlaskaarten
Gelukkig zijn er ook veel soorten waarvoor het er beter uitziet. Ga eens neuzen op de voorlopige kaarten van de Vogelatlas (maar bedenk dat nog twee jaren van veldonderzoek moeten volgen) en vergelijk de kaarten eens met die van eind jaren negentig.

Tekst en kaarten: Fred Hustings & Albert de Jong, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto: Ran Schols