Rode kelkzwammen zitten in de lift
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Ook als het vriest zijn er paddenstoelen. Rode kelkzwammen vallen zelfs goed op in het kale winterse landschap. Deze felgekleurde opruimers van dood hout zijn er nu meer dan vroeger. Het staat vast dat de rode kelkzwammen zich op 20 jaar tijd verspreidden over heel Vlaanderen en nu niet meer zeldzaam kunnen genoemd worden.
In Europa komen vier soorten kelkzwammen voor, waarvan in België drie soorten bekend zijn en er in Vlaanderen twee worden gevonden: de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) en de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). De kelkzwammen zijn macroscopisch niet van elkaar te onderscheiden. Microscopisch nazicht (vorm van de sporen en vorm van de haren op de buitenwand van de ‘kelk’) is vereist om zeker te zijn over welke soorten het gaat. De mogelijkheid bestaat dat de Slijmspoorkelkzwam (Sarcoscypha jurana) ooit in Vlaanderen wordt gevonden, maar tot hiertoe is die enkel in het zuiden van ons land bekend. Met zijn absolute voorkeur voor Linde wordt deze soort vooral in centraal Europa waargenomen. 
De Rode kelkzwammen zie je vanaf eind november verschijnen en in april zijn de laatste te zien. Februari-maart zijn de beste maanden om ze te zoeken. Ze leven saprotroof op begraven en bemoste takken van verteerd loofhout en vochtige, vaak bemoste stronken. Hun voorkeur gaat uit naar standplaatsen die nat zijn gedurende de winter en voldoende beschaduwd zijn tijdens de zomer. Rode kelkzwammen worden in Vlaanderen meestal op dood hout wilg, populier, els of beuk gezien. Volgens de literatuur zijn er ook vondsten bekend op olm, hazelaar, eik en bomen uit de rozenfamilie (fruitbomen).
Voor de Rode kelkzwam dateert de eerste Vlaamse waarneming van 1980, in het natuurgebied “de Maat “ te Mol (Antwerpen). De Krulhaarkelkzwam werd in datzelfde gebied in 1988 voor het eerst gevonden. Pas in 1989 werd een tweede vindplaats van Rode kelkzwam ontdekt in Meldertbos (Meldert, Vlaams-Brabant). In datzelfde jaar werd een tweede vindplaats van Krulhaarkelkzwam ontdekt in het natuurgebied “de Gavers” (Harelbeke, West-Vlaanderen). In 1991 werd de Rode kelkzwam voor een derde keer gevonden in Moerbeke (OostVlaanderen) en in 1992 werd de Krulhaarkelkzwam ook gevonden in Meldert. In de jaren ‘90 werden de rode kelkzwammen niet meer waargenomen in Mol en was Meldert de enige plaats waar beide soorten te vinden waren. In 1992 werd de Krulhaarkelkzwam voor de 4e keer in Vlaanderen waargenomen in Piringen (Tongeren, Limburg) en in 1994 werd ook de Rode kelkzwam voor de 4e keer waargenomen in St.- Martensbodegem (Vlaams-Brabant).
Sinds 2000 neemt het aantal vondsten van Rode kelkzwammen in Vlaanderen echter opvallend toe. In 2007 kenden we 30 vindplaatsen van Rode kelkzwam en 12 vindplaatsen van Krulhaarkelkzwam. Op dit moment zijn er 39 vindplaatsen van Rode kelkzwam en 35 vindplaatsen van Krulhaarkelkzwam bekend. Daarnaast zijn er ook 43 vindplaatsen van Rode kelkzwam s.l. (Rode kelkzwam, Krulhaarkelkzwam of Slijmspoorkelkzwam die niet tot op soortnaam werden gebracht). Rode kelkzwammen worden ook door paddenstoelenleken opgemerkt en ingevoerd in waarnemingen.be. Maar een stukje paddenstoel inzamelen en bezorgen aan een specialist om de juiste soort te identificeren is voor velen nog een stap te ver.
Dat er meer waarnemingen gebeuren, wil niet zeggen dat deze paddenstoelen het echt goed doen. Op de Voorlopige Rode Lijst (Walleyn & Verbeken, 1999) staan beide soorten voor Vlaanderen vermeld als kwetsbaar, vanwege hun zeldzaamheid. In Nederland krijgen deze soorten de status zeer zeldzaam, maar werden ze van de recente Rode Lijst (2008) verwijderd. In Groot-Brittannië is er de laatste 25 jaar een opmerkelijke achteruitgang van Rode kelkzwam terwijl Krulhaarkelkzwam blijkbaar algemener werd. In Noorwegen is Krulhaarkelkzwam algemener terwijl Rode kelkzwam zeer zeldzaam is. Dit in tegenstelling tot Frankrijk en Zuid-Europa waar Rode kelkzwam vrij algemeen is terwijl Krulhaarkelkzwam zich beperkt tot de montane regio’s.
Niettegenstaande de recente toename van het aantal vindplaatsen in Vlaanderen blijkt dat het aantal vindplaatsen van rode kelkzwammen op Europees niveau sterk is teruggelopen. Het verdwijnen van broekbossen door verdroging is
één van de belangrijkste oorzaken hiervan. Het in kaart brengen van de vindplaatsen, opvolgen en beschermen ervan op Europees niveau is een must voor het voortbestaan van deze soorten en hun biotoop. In Vlaams-Brabant draagt alvast de Koesterburencampagne hieraan haar steentje bij. De gemeenten Hoegaarden en Ternat kozen er alvast voor om de Rode kelkzwam te koesteren.
Tekst: Roosmarijn Steeman, Natuurpunt Studie
Foto's: Jef Verkens & Francine Nouls